Bài 29

Nguyên văn

迨（1）至隋（2），一（3）土宇（4），
不再傳（5），失（6）統緒（7）。
唐高祖（8），起（9）義師（10），
除（11）隋亂（12），創（13）國基（14）。

Bính âm

迨(dài)               至(zhì)               隋(suí),               一(yī)                土(tǔ)                宇(yǔ)，
不(bú)                再(zài)               傳(chuán),         失(shī)              統(tǒng)           緒(xù)。
唐(táng)            高(gāo)              祖(zǔ),                起(qǐ)                義(yì)                師(shī)，
除(chú)              隋(suí)               亂(luàn),            創(chuàng)      國(guó)            基(jī)。

Chú âm

迨（ㄉㄞ＼)               至（ㄓ＼)                 隋（ㄙㄨㄟ／），　
一（一)                       土（ㄊㄨˇ)                宇（ㄩˇ），　
不（ㄅㄨ／)               再（ㄗㄞ＼)             傳（ㄔㄨㄢ／），　
失（ㄕ)                       統（ㄊㄨㄥˇ)            緒（ㄒㄩ＼）。
唐（ㄊㄤ／)               高（ㄍㄠ)                 祖（ㄗㄨˇ），　
起（ㄑ一ˇ)                  義（一＼)                 師（ㄕ），　
除（ㄔㄨ／)               隋（ㄙㄨㄟ／)         亂（ㄌㄨㄢ＼），　
創（ㄔㄨㄤ＼)           國（ㄍㄨㄛ／)         基（ㄐ一）。

Âm Hán Việt

Đãi chí Tùy, Nhất thổ vũ,
Bất tái truyền, Thất thống tự.
Đường Cao Tổ, Khởi nghĩa sư,
Trừ Tùy loạn, Sáng quốc cơ.

Tạm dịch

Chờ đến nhà Tùy thống nhất thiên hạ,
Không còn truyền lại, mất việc kế thừa.
Nên Đường Cao Tổ khởi nghĩa chi sư,
Dẹp loạn Tùy mạt, khai sáng quốc cơ.

Từ vựng

(1) đãi (迨): chờ đến.
(2) Tùy (隋): tên triều đại, thời Bắc Chu lúc Dương Kiên soán ngôi nhà Chu, diệt Trần, Lương, kết thúc Nam Bắc triều, thống nhất thiên hạ, định tên nước là Tùy.
(3) nhất (一): thống nhất.
(4) thổ vũ (土宇): thiên hạ.
(5) truyền (傳): truyền thừa, truyền vị.
(6) thất (失): đánh mất.
(7) thống tự (統緒): chỉ hệ thống hoàng thất đời đời kế thừa không dứt.
(8) Đường Cao Tổ (唐高祖): vị vua khai quốc triều Đường. Họ Lý, tên là Uyên, tự là Thúc Đức, kế tập tước (kế thừa tước vị của cha) Đường quốc công triều Bắc Chu.
(9) khởi (起): phát động, phát khởi, khởi xướng.
(10) nghĩa sư (義師): Chính nghĩa chi sư, quân đội vì chính nghĩa mà chiến đấu. Sư (師): quân đội.
(11) trừ (除): trừ bỏ, bình định.
(12) Tùy loạn (隋亂): Chỉ những năm cuối nhà Tùy thế cuộc quần hùng đồng thời hỗn loạn.
(13) sáng (創): khai sáng, sáng lập.
(14) quốc cơ (國基): căn cơ quốc gia.

Dịch nghĩa tham khảo

Dương Kiên khởi binh, kết thúc thời đại hỗn loạn Nam Bắc triều, thống nhất thiên hạ, thành lập nhà Tùy, lịch sử gọi là Tùy Văn Đế. Nhưng nhà Tùy chỉ truyền một đời, đến khi con trai Văn Đế là Dương Đế lên ngôi vì hoang dâm vô đạo, cho nên liền mất nước.

Bởi vì Tùy Dương Đế xa xỉ lãng phí, cuộc sống nhân dân khốn khổ, các nơi đều có người khởi binh, Lý Uyên liền phát động quân đội vì chính nghĩa mà chiến đấu, đã bình định việc hỗn loạn những năm Tùy mạt, lấy được thiên hạ, đặt định nền tảng của vương triều Đại Đường.

Đọc sách luận bút

Lịch sử Trung Nguyên, bày diễn đến Tùy Đường, mọi người đã hết sức quen thuộc với sự chuyển đổi triều đại, từ cụ thể lịch sử chúng ta cũng không cần nói nhiều, tại vì sao triều Tùy chỉ có hai đời liền diệt vong.

Triều Tùy tuy đoản mệnh, nhưng đã kết thúc cục diện gần 400 năm chia cắt từ Tam Quốc cho đến Nam Bắc triều ở những năm Đông Hán mạt, lần đầu tiên hoàn thành đại nghiệp thống nhất thiên hạ. Khai quốc hoàng đế Dương Kiên, cũng chính là Tùy Văn Đế, yêu dân chuyên cần chính sự, có đức tiết kiệm, tại vị trong lúc thiên hạ thái bình, quốc gia giàu có, vì con trai Dương Quảng, cũng chính là hoàng đế cuối của triều Tùy lưu lại một mảnh non sông tốt đẹp phồn hoa thanh tú.

Tùy Văn Đế lập nên cơ nghiệp, chỉ tiếc truyền sai người, phế bỏ Thái tử trung hậu không câu nệ tiểu tiết, đem hoàng vị truyền cho Dương Quảng, kẻ giả nhân giả nghĩa giỏi ngụy trang, giỏi mưu tính, thích làm việc lớn công to.

Dương Quảng cùng cha mình đúng thật tương phản, hắn xa xỉ đến cực điểm, đi dạo khắp nơi, lấy chiêu bài bắt chước các bậc đế vương cổ đại đi tuần sát sự khó khăn của bách tính, bắc tuần Tây Vực, nam du Giang Nam. Để tỏ ra rằng là đế vương uy nghi, vua gần với dân, hắn vô cùng xa xỉ ham muốn tột độ, xe trướng nhân mã trùng trùng điệp điệp lũ lượt theo thiên tử tuần hành, chăm chút y phục, trang sức xa hoa, xây dựng đường xá để xe vua đi, lo chốn ở trên đường hao phí rất nhiều tài lực nhân lực. Không chỉ có thế, ông ta quanh năm xây dựng rầm rộ, không hề nghĩ đến tiết kiệm, thậm chí vì để biểu hiện vương triều và thiên tử giàu có, đã để thương nhân các nước Tây Vực tự do lui tới, miễn phí ăn ở, hạ lệnh tất cả quán rượu bình thường gặp thương nhân ngoại quốc ăn cơm ở trọ không được lấy tiền. Dùng cái này để biểu lộ thiên triều phồn hoa và thể diện của đế vương. Tiêu tiền như nước, thích làm việc lớn công to đến mức như vậy. Muôn dân đều nói đây chính là một điển hình của ‘bại gia chi tử’ (đứa con phá của), chuyên làm việc lụn bại cơ nghiệp của cha đây mà.

Dương Quảng đồng thời còn tinh thông âm luật, tự mình soạn nhạc, cả ngày bồi tiếp phi tần ở hậu cung trầm mê trong thanh sắc, tất cả trung ngôn (lời khuyên thành thật) một mực không nghe. Vì tuần hành đến Giang Nam mà dùng đến trăm vạn sức dân và lượng của cải khổng lồ để khai thông kênh đào thông suốt tới sông Tiền Đường. Cuối cùng bị bức tử trên đường tuần hành này. Bởi vậy triều Tùy qua hai đời mà diệt vong.
Dương Quảng vốn thiên tư hơn người, thuở nhỏ đọc nhiều thi thư, kinh sử điển tịch, thiên văn địa lý, không gì không biết, văn thao vũ lược tài hoa hơn người, huống hồ dẫn đầu 50 vạn binh, một lần trợ giúp Tùy Văn Đế tiêu diệt Trần Hậu Chủ, mang công lao thành tích thống nhất Nam triều, chẳng lẽ ông ta muốn làm một hôn quân vô đạo sao? Ông ta thông minh như vậy, đọc nhiều thi thư, làm sao lại không biết đạo lý hưng vong, sai là sai ở chỗ thích làm việc lớn công to, trầm mê trong hưởng lạc thanh sắc mà không hề hay biết, không nghe trung ngôn, không đem những đạo lý học được dùng để đối chiếu với hành vi của mình.

Ông ta cùng Trần Hậu Chủ đều như nhau, quá tinh thông âm luật, yêu thích vui đùa, lẫn lộn gốc ngọn, bỏ mặc bổn phận của bậc đế vương, đem thiên hạ xem thành tài sản riêng của cá nhân để hưởng lạc, không tiếc sức dân, thế mới vong quốc. Có thể thấy rằng đạo làm vua, từ trước tới nay đều lấy việc thực hiện đạo nghĩa nhân đức làm gốc, đạo lý không phải nói ở ngoài miệng, cũng không phải làm cho người ta nhìn thấy cái thanh danh tốt, áp dụng thực tế thì đặc biệt không dễ, một khi nắm quyền lớn, không nghe trung ngôn, rất dễ trầm mê vào thanh sắc.
Cha con hai đời của triều Tùy, hình thành chênh lệch rõ ràng, vì Thái Tông triều Đường lưu lại một bài học và cảnh giới rất sâu sắc. Thái Tông vì vậy đã trở thành một minh quân vĩ đại, có can đảm tiếp nhận can gián, chuyên cần với triều chính, trung thần lương tướng hội tụ, giai thoại truyền kỳ xuất hiện nhiều, khai sáng ra lịch sử Trung Hoa xem trọng uy đức chân chính, ân huệ bốn phương, mở ra thịnh thế phồn hoa giàu mạnh nhất của thời đức trị thiên hạ, thành tựu giai thoại của một vị đại đế vương.

Câu chuyện “Nhà Tùy sớm nở tối tàn”

Hoàng đế khai quốc triều Tùy là Dương Kiên, ông ta ép Chu Tĩnh Đế nhường ngôi, thành lập triều Tùy, tiếp đó tiêu diệt nhà Trần ở phương nam, thống nhất thiên hạ, kết thúc cục diện chia rẽ gần 400 năm bằng việc dẹp loạn Hoàng Cân (loạn khăn vàng) ở cuối thời Đông Hán.

Tùy Văn Đế trong lịch sử Trung Quốc được xem là một vị hoàng đế yêu dân chuyên cần chính sự; ông lưu tâm đến nỗi khổ của dân gian, tôn trọng tiết kiệm, coi trọng phát triển nông nghiệp, giảm bớt thuế má, bởi vậy dưới sự trị lý của ông, thiên hạ giàu có mà yên ổn. Thế nhưng Văn Đế có khuyết điểm rất lớn, chính là tâm ngờ vực rất nặng. Văn Đế hoài nghi Thái tử Dương Dũng có ý đồ bất lương đối với mình, rốt cuộc quyết định thay đổi địa vị Thái tử. Dương Dũng bản tính khoan hậu, làm người thẳng thắn, mặc dù đã từng muốn tranh thủ được thiện cảm của Văn Đế, thế nhưng đều bị người em Dương Quảng tìm cách cản trở nên không thành công, cuối cùng bị phế làm thứ dân.

Sau khi Dương Quảng (Tùy Dương Đế) bỏ công sức làm việc thiện ngoài mặt để được kế vị, dần dần hiển lộ ra bản tính yêu hưởng thụ, thích xa hoa, không chút nào lo lắng đến ấm no sinh hoạt của nhân dân, tiêu tiền như nước, mấy lần xuôi phương nam tuần du Giang Đô; thích làm việc lớn công to (thành công vĩ đại), phát động binh lực toàn quốc đi Cao Ly ba lần; Dương Đế làm đủ loại hành vi ngang ngược, cuối cùng gây nên oán hận trong dân, dẫn đến trộm cướp nổi lên, cuối cùng tại Giang Đô bị Vũ Văn Hóa Cập giết chết. Sau khi Lý Uyên khởi binh nhập quan, thành lập triều Đường, làm Đường Cao Tổ, đến đây nhà Tùy diệt vong.

Câu chuyện Đường Thái Tông Lý Thế Dân

Lý Uyên mặc dù là hoàng đế khai quốc triều Đường, nhưng người có lực ảnh hưởng thực sự chính là người con thứ của ông, Lý Thế Dân. Lý Thế Dân có tầm nhìn rộng lớn, túc trí đa mưu, kiêu dũng thiện chiến, không chỉ dẫn đầu bình định quần hùng, thống nhất thiên hạ, mà còn chinh phục các nước chư hầu ở Đột Quyết và Tây Vực, khiến triều Đường uy danh lan xa. Sau khi Lý Uyên tại vị 9 năm, đã đem đế vị truyền cho Lý Thế Dân, tự xưng Thái Thượng Hoàng. Sau khi Lý Thế Dân lên ngôi, khéo biết dùng người, chính trị trong sạch, khai sáng ra thời ‘Trinh Quán thịnh thế’ nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc.

Thái Tông phi thường quan tâm thuộc hạ, theo sách sử ghi chép, Thái Tông có vị thuộc cấp tên là Lý Tích, trên lưng nổi nhọt lớn đau nhức, thầy thuốc đều bó tay, có người bẩm báo với Thái Tông rằng, nhất định phải lấy được tro của râu rồng làm thuốc dẫn mới có thể trị khỏi bệnh của Lý Tích. Nhưng mà râu rồng biết tìm nơi nào? Thái Tông nhanh trí liền nói: “Ta là Chân Long Thiên Tử, hãy dùng chòm râu của ta đi!” Ngay sau đó tự cắt chòm râu của mình đốt thành tro, trộn vào thuốc để thoa, chữa khỏi đau nhức cho lưng Lý Tích.

Ngụy Trưng là một bề tôi nổi tiếng trong thời Trinh Quán, ông là người cương chính ngay thẳng chính trực. Trong sinh hoạt, ngôn hành, công việc nhà nước của Thái Tông, ông thường xuyên hết lòng can gián. Thái Tông đối với ông rất kính phục. Ngụy Trưng sau khi chết, Thái Tông cảm khái nói: “Dùng đồng để làm gương soi, có thể tề chỉnh áo mũ, chỉnh lý dung nhan; dùng lịch sử làm gương soi, có thể biết nguyên nhân hưng thịnh suy bại các triều đại; dùng người làm gương soi, có thể biết hành vi được mất của bản thân. Bây giờ ta đã mất một chiếc gương rồi!”

Nho gia nghiên cứu lịch sử là vì để cho người ta hiểu được quy luật hưng vong của thiên hạ, hiểu được trọng yếu lấy đức làm việc. Từ mục đích này để nhìn nhận thì Thái Tông có thể nói là người lĩnh hội lịch sử giỏi nhất, hiểu và hấp thụ được bài học tích cực của lịch sử để làm bậc đế vương anh minh. Chính vì ông hiểu rõ và áp dụng nhiều trong thực tế như vậy đã khai sáng ra văn minh vương triều huy hoàng nhất Hoa Hạ. Đây cũng chính là mục đích khởi đầu Nho học của Khổng Tử, con người chỉ có trọng đức, mới có thể lập thân (xây dựng bản thân), lập quốc (xây dựng đất nước) và lập gia (xây dựng gia đình). Ngược lại thì sẽ bại vong (thất bại và diệt vong). Đọc sách chính là để minh bạch chính lý (lẽ phải) làm người.

Tác giả: Lưu Như

Nguồn ChanhKien.Org

Xem Tam Tự Kinh – Tập 30: Lịch sử Ngũ Đại hưng vong

Video tham khảo: Đường Thái Tông Lý Thế Dân