Lời dịch

Người có đạo đức, con cháu thông minh
Người vô đạo đức, con cháu ngu muội
Con trai không dạy, chi bằng nuôi lừa
Con gái không dạy, chi bằng nuôi heo
Ban đầu dạy bảo, phép tắc trước tiên
Không biết hỏi đáp, là kẻ ngu si

Nguyên văn chữ Hán

有道德者，子孫聰明
無道德者，子孫愚昧
養男不教，不如養驢
養女不教，不如養猪
訓導之初，先守禮法
不知問答，是爲愚癡

Âm Hán Việt

Hữu đạo đức giả, tử tôn thông minh
Vô đạo đức giả, tử tôn ngu muội
Dưỡng nam bất giáo, bất như dưỡng lư (1)
Dưỡng nữ bất giáo, bất như dưỡng trư (2)
Huấn đạo chi sơ, tiên thủ lễ pháp
Bất tri vấn đáp, thị vi ngu si

Diễn giải

Cha mẹ có ảnh hưởng rất lớn đối với việc giáo dục con cái. Cha mẹ đạo đức tốt đẹp ắt sẽ dạy dỗ con cái thông minh. Người mà không có đạo đức thì không cách nào dạy dỗ con tử tế cho nên con cháu ngu muội. Gia đình chính là trường học đầu tiên quan trọng nhất đối với sự trưởng thành của con cái.

(1), (2): Sách giáo dục trẻ em xưa Tăng quảng hiền văn viết rằng: “Nuôi con trai mà không dạy thì như nuôi lừa. Nuôi con gái mà không dạy thì như nuôi lợn”. (Nguyên văn: “Dưỡng tử bất giáo như dưỡng lư. Dưỡng nữ bất giáo như dưỡng trư”)

Nuôi con trai mà không dạy dỗ thì con không biết đạo lý làm người. Sau này lớn thành người đàn ông có sức lực, mà không có đạo đức thì không bằng con lừa, vì lừa còn có nhiều sức lực hơn.

Nuôi con gái mà không dạy bảo, không biết công dung ngôn hạnh, sau này không thể chăm lo quản lý gia đình, không biết nữ công gia chánh, không có tri thức để dạy bảo con cái nên người… Như thế chẳng phải không bằng nuôi con lợn, vì lợn còn đem lại lợi ích kinh tế hơn.

Thuở ban đầu học tập thì cần học lễ nghi, phép tắc trước tiên, là những nghi thức cơ bản cần có để làm người có văn hoá, biết đối nhân xử thế trong các mối quan hệ xã hội văn minh. Không biết chào hỏi, thưa gửi thì khác chi kẻ ngu si lỗ mãng. Đây cũng chính là ý nghĩa câu “Tiên học lễ, hậu học văn” mà chúng ta thấy ở các trường học hiện nay. 

Câu chuyện tham khảo: 

Đậu Yên Sơn hành thiện tích đức 5 con trai đỗ tiến sĩ

Đậu Yên Sơn tên thật là Đậu Vũ Quân, sống vào thời Chu sau thời Ngũ Đại thập quốc. Nhà ông ở Ngư Dương thuộc nước Yên cổ nên mọi người gọi ông là Đậu Yên Sơn.

Đậu Yên Sơn sinh ra trong gia cảnh giàu có, từ nhỏ đã ngỗ ngược, thường lộng hành, bắt nạt người nghèo khổ. Khi thành gia thất, ông vẫn ngạo mạn ngang ngược, đến 30 tuổi ông vẫn chưa có mụn con nào.

Giữa lúc mặt mày ủ dột, canh cánh nỗi phiền muộn không yên, bỗng một buổi tối nọ, ông nằm mộng thấy ông nội và người cha quá cố của mình trở về, nói: “Vũ Quân, con phải mau quy tâm hướng thiện. Bởi vì con kiếp này vận mệnh không tốt, không những không có con nối dõi, mà thọ mệnh cũng rất ngắn ngủi. Con phải nỗ lực làm nhiều việc thiện tế thế cứu người, mới có hy vọng thay đổi được số mệnh”.

Đậu Yên Sơn tỉnh dậy, mồ hôi toát lạnh cả người. Ông đem lời của ông nội và cha dặn dò, từng lời ghi nhớ trong lòng, lập chí từ nay về sau sửa đổi làm việc thiện, tích âm đức.

Đậu gia có một người làm, trong một lần túng thiếu đã dại dột lấy trộm tiền của chủ nhân, anh ta lo lắng bị phát giác và bị phạt, liền viết một phiếu gán nợ, buộc ở cổ tay đứa con gái 12 tuổi. Trên phiếu đó viết: “Tôi bán đứa con gái này, bồi thường số tiền đã lấy trộm”. Sau đó người hầu này trốn biệt tích nơi đất khách.

Đậu Yên Sơn biết chuyện trong lòng rất thương cảm cho cảnh không nơi nương tựa của đứa trẻ. Ông lập tức đốt hủy phiếu gán nợ kia, nhận đứa bé làm con nuôi, cũng dặn vợ rằng: “Phải nuôi nấng tốt đứa bé này, sau này lớn lên, sẽ tìm một người tốt để gả”. Cô bé sau khi trưởng thành, được Đậu Yên Sơn chuẩn bị của hồi môn, rồi chọn gả cho một người chồng hiền đức.

Người hầu kia biết được chuyện này, vô cùng cảm động, liền quay trở về Đậu gia, quỳ xuống khóc lóc sám hối về sai lầm trước kia của mình. Đậu Yên Sơn không những không truy cứu chuyện cũ, mà còn khuyên hối cải làm người tốt. Người hầu trong nhà chứng kiến cảnh này thì vô cùng cảm động.

Có một buổi tối Rằm tháng Giêng năm nọ, Đậu Yên Sơn đến thắp hương bái Phật ở chùa Duyên Khánh, bỗng nhiên nhặt được một túi tiền ở bậc thang bên cạnh hậu điện, bên trong chứa hai trăm lượng bạc ròng, ba mươi lượng hoàng kim. Ông nghĩ, cái này nhất định là người khác bị thất lạc rồi. 

Sáng sớm hôm sau, Đậu Yên Sơn đã vội đi đến chùa để chờ người mất của. Chỉ chốc lát sau, từ xa xa có một người mặt mày ủ rũ, vừa khóc vừa bước tới. Ông bước đến hỏi người này vì sao khóc, anh ta thật tình kể: “Cha tôi phạm tội, sắp sửa bị đày đến vùng biên cương hoang vu sung quân.

Vì để chuộc tội cho cha, tôi khẩn cầu năn nỉ tất cả mọi người thân thích, thật vất vả mới mượn được một số bạc, đều cho hết vào trong một cái trong túi, thời khắc không dám rời thân. Ai ngờ, đêm qua cùng một người bạn uống rượu, uống say về sau hoa mắt váng đầu, không biết chuyện gì xảy ra, túi tiền cũng không còn đâu nữa. Không có tiền, tôi làm sao chuộc tội cho cha, đời này sợ rằng sẽ không còn được gặp lại phụ thân rồi”. Nói rồi anh ta càng gào khóc to hơn.

Nghe anh ta nói như vậy, Đậu Yên Sơn biết người này chính là người mất của, sau khi kiểm chứng, ông mời anh ta về nhà, không chỉ trả lại số bạc bị mất, còn tiếp đãi chu đáo, đồng thời tặng thêm cho anh ta một ít của cải. Người kia vô cùng xúc động, nói lời cảm tạ rồi ra đi.

Đậu Yên Sơn đã làm rất nhiều chuyện tốt. Bạn bè thân thích có tang sự mà không có tiền mua quan tài, ông đều bỏ tiền ra mai táng chôn cất chu đáo. Có nhà nghèo không có tiền gả chồng cho con gái, ông đều đứng ra giúp đỡ. Có người nghèo khó không biết làm sao để sống, ông cho vay tiền làm vốn để bán buôn.

Đậu Yên Sơn vì làm việc thiện giúp người, cho nên cuộc sống của mình cũng rất đơn giản tiết kiệm. Ông còn xây thư viện 40 gian mua mấy nghìn quyển sách. Những học trò nghèo có chí mà không có tiền theo học, thì dù có quen biết hay không, chỉ cần đến thư viện đọc sách, ông đều giúp đỡ tiền học phí và sinh hoạt. Cứ như vậy, sau khi ông xây thư viện đã đào tạo được rất nhiều nhân tài hiếu học.

Có một ngày, Đậu Yên Sơn lại nằm mộng. Ông mộng thấy ông nội và cha hiện về nói: “Con nhiều năm nay đã làm được nhiều việc thiện, tích được rất nhiều âm đức. Thế nên, ông Trời sẽ ban cho con năm đứa con trai, và thọ mệnh của con cũng được kéo dài 36 năm, năm đứa con sau này đều được danh vọng vinh hoa, làm rạng rỡ tổ tông. Con sau khi thọ chung, sẽ thăng thiên làm chân nhân”. 

Nói xong, ông nội và cha còn dặn thêm: “Đạo lý nhân quả báo ứng quả thực không sai. Thiện ác báo ứng, hoặc thấy ngay ở kiếp này, hoặc báo ứng ở kiếp sau, hoặc ảnh hưởng con cháu. Lưới trời tuy thưa mà khó lọt, tuyệt đối không dám hoài nghi”.

Từ đó về sau, Đậu Yên Sơn càng thêm cố gắng tu thân tích đức, sau quả nhiên vợ ông lần lượt sinh hạ được 5 người con trai. Ông làm gương tốt, trị gia vô cùng nghiêm ngặt. Gia giáo nghiêm khắc đã bồi dưỡng được những người con kiệt xuất có phẩm đức. Năm người con trai Đậu gia đều đỗ tiến sĩ, được xưng là “Ngũ tử đăng khoa”. Từ đó về sau, “Ngũ tử đăng khoa” đã trở thành kỳ vọng thiết tha của các bậc cha mẹ trong thiên hạ.

Đậu Yên Sơn ban đầu chỉ đảm nhiệm một chức quan viên bình thường, về sau làm tới chức Gián nghị đại phu, hưởng thọ 82 tuổi. Trước khi lâm chung ông đã biết trước, ông tắm rửa thay y phục, cáo biệt thân hữu, xong rồi nhẹ nhàng ra đi.

Xem tiếp: Bài 6 – Không dạy mà giỏi

Trung Dung

(Tham khảo: Đại Phương Quảng)

Nguồn: NTD Việt Nam

---

Mời quý độc giả ghé thăm trang NTD Việt Nam để cập nhật thêm nhiều bài viết hữu ích hơn.