Bài 34

Nguyên văn

披（1）蒲編（2），削（3）竹簡（4），
彼（5）無書，且知勉（6）。
頭懸（7）梁（8），錐（9）刺股（10），
彼不教（11），自勤苦（12）。

Bính âm

披(pī)               蒲(pú)                 编(biān),              削(xuè)             竹(zhú)              簡(jiǎn)，
彼(bǐ)               無(wú)                書(shū),               且(qiě)               知(zhī)               勉(miǎn)。
頭(tóu)            懸(xuán)             梁(liáng),             錐(zhuī)             刺(cì)                 股(gǔ)，
彼(bǐ)               不(bú)                 教(jiào),               自(zì)                 勤(qín)               苦(kǔ)。

Chú âm

披（ㄆ一)                蒲（ㄆㄨˊ)              編（ㄅ一ㄢ），
削（ㄒㄩㄝˋ)           竹（ㄓㄨˊ)              簡（ㄐ一ㄢˇ），　
彼（ㄅ一ˇ)               無（ㄨˊ)                  書（ㄕㄨ），　
且（ㄑ一ㄝˇ)           知（ㄓ)                   勉（ㄇ一ㄢˇ）。
頭（ㄊㄡˊ)               懸（ㄒㄩㄢˊ)          梁（ㄌ一ㄤˊ），　
錐（ㄓㄨㄟ)            刺（ㄘˋ)                  股（ㄍㄨˇ），
彼（ㄅ一ˇ)               不（ㄅㄨˊ)              教（ㄐ一ㄠˋ），
自（ㄗˋ)                   勤（ㄑ一ㄣˊ)          苦（ㄎㄨˇ）。

Âm Hán Việt

Phi bồ biên, Tước trúc giản,
Bỉ vô thư, Thả tri miễn.
Đầu huyền lương, Trùy thứ cổ,
Bỉ bất giáo, Tự cần khổ.

Tạm dịch

Xé bện lá bồ, lột vỏ thẻ tre,
Họ không có sách, lại biết nỗ lực.
Cột tóc lên xà, lấy dùi đâm đùi,
Họ không người dạy, tự cần khổ đọc.

Từ vựng

(1) phi (披): xé ra, tét ra.
(2) bồ biên (蒲編): đem lá cỏ bồ đính lại thành sách, bồ là cỏ bồ.
(3) tước (削): đem cây tre lột bỏ vỏ xanh.
(4) trúc giản (竹簡): thẻ tre, từng mảnh từng mảnh tre lột bỏ vỏ xanh.
(5) bỉ (彼): hắn, nó, anh ấy, người ấy, bọn hắn, bọn họ, bọn chúng.
(6) miễn (勉): nỗ lực, cố gắng, gắng sức.
(7) huyền (懸): treo trên không.
(8) lương (梁): xà ngang.
(9) trùy (錐): cái dùi, đồ sắt ngắn đầu nhọn.
(10) cổ (股): đùi.
(11) bất giáo (不教): không dùng người khác dạy bảo.
(12) cần khổ (勤苦): cần cù chịu khó đọc sách.

Dịch nghĩa tham khảo

Lộ Ôn Thư thời Tây Hán xé lá bồ bện đóng thành sách, mượn sách “Thượng Thư” sao chép để đọc; Công Tôn Hoằng lột bỏ vỏ tre chế thành thẻ tre, mượn sách “Xuân Thu” sao chép để đọc. Hai người họ ngay cả sách vở đều không có, còn biết cố gắng đọc sách.

Tôn Kính của triều Tấn, mỗi ngày đều đọc sách đến đêm khuya, vì sợ ngủ đã treo tóc lên xà nhà; Tô Tần thời chiến Quốc, cố gắng đọc sách, đêm khuya sợ ngủ gà ngủ gật làm lỡ việc đọc sách, liền dùng cái dùi đâm vào bắp đùi của mình. Hai người họ không cần người khác dạy bảo đốc thúc, đã biết phải cần cù chịu khó đọc sách.

Đọc sách luận bút

Bài học bên trên đã lấy thánh hiền Khổng Tử, Tể tướng Triệu Phổ làm ví dụ, giảng về thái độ và tu dưỡng nghiên cứu học vấn của bậc thánh hiền, danh tướng thời cổ đại, ở bài học này, lại lấy hai vị cổ nhân thân thế nghèo khổ, xuất thân thấp hèn làm ví dụ, cho thấy người người đều có thể cầu học (nghiên cứu học hỏi), chỉ cần có quyết tâm, điều kiện bên ngoài thế nào cũng không ngăn cản được người cầu học tiến bước, đều có thể thu hoạch được thành công. Ở đây cũng cho thấy, thời Trung Quốc cổ đại không cho rằng thân phận và địa vị có tầm quan trọng bao nhiêu, người người đều có thể đọc sách, đều có tư cách đọc sách, cũng không có quan niệm đẳng cấp, học vấn cũng không thuộc đặc quyền giai cấp nào.

Giáo dục của Trung Quốc cổ đại, là Khổng Tử đem văn hóa của các bậc cổ Thánh Vương lưu lại mà tổng kết, truyền rộng ra, cho nên người Trung Quốc cổ đại, cơ hồ người người đều hướng tới nghiên cứu học vấn, thậm chí có người có thể khắc phục các loại khó khăn, cũng không từ bỏ, đối với giáo dục người người đều có cơ hội bình đẳng, nguyên nhân lớn nhất nằm ở chỗ hiểu được bản thân mình rốt cuộc vì sao cần phải học tập.

Khổng Tử thiết lập giáo dục, dẫn dắt đệ tử, vì để đào tạo bậc quân tử có tu dưỡng đạo đức nhân nghĩa, để họ hiểu được làm sao an bang trị quốc, giáo hóa bách tính, phúc trạch vạn dân, vậy nên Nho sinh thời cổ đại đều có chí hướng trị quốc an bang, tế thế cứu dân, đây chính là chí hướng cơ bản vĩnh viễn không đổi của họ. Không có cái chí hướng này, sẽ không gọi là Nho sinh. Cho nên từ trên căn bản mà giảng, người người đều phải ôm chí hướng này để nghiên cứu đọc sách, có quyết tâm lớn như thế và ý chí tận sức truy tìm học vấn. Do đó sẽ không phải là cách làm cụ thể mà chúng ta nhìn thấy ở bề mặt. Nếu như không rõ mục đích đọc sách của cổ nhân, chí hướng của Nho sinh, liền sẽ không lý giải được cách làm cụ thể “cột tóc lên xà, lấy dùi đâm đùi” này và ý chí hơn người của họ.

Chữ “Chí” 志, vốn là chữ “Sĩ” 士 bên trên, bên dưới là chữ “Tâm” 心. Nói cách khác, lập chí, chính là lập ra tâm nguyện của ‘sĩ đại phu’, đây là ý gốc của chữ “Chí” này. ‘Sĩ đại phu’, đây là giai tầng có tu dưỡng và có học vấn Nho học, chí hướng lớn nhất của họ chính là an bang trị quốc, đức hóa thiên hạ, khiến cho thiên hạ thái bình, bách tính an cư lạc nghiệp.

Mà giai tầng sĩ đại phu này cũng không phải là cố định, người người đều có thể dựa vào đọc sách, mà có được học vấn, bản thân liền có thể tiến vào giai tầng này. Làm một phép so sánh, như ngày nay từ tiểu học tiến vào trung học cao đẳng, cuối cùng là thi đại học, tốt nghiệp đại học, chính là chính quy, người tri thức có học vị thạc sĩ, tiến sĩ, cũng là những người có học vị trên đại học, liền tương đương với sĩ đại phu thời cổ đại, nhưng đây chỉ là ví dụ cho dễ lý giải. Thực tế thì không hoàn toàn như vậy. Cũng chính vì thực chất và mục đích giáo dục thời cổ đại với giáo dục ngày nay là khác nhau, hạch tâm giáo dục học vấn trước kia là giáo dục đạo đức, có thể khiến người ta trở nên vô tư vị tha, chí hướng cao xa, làm người được kính trọng. Cho nên các học sinh liền tích cực cầu học, hoàn toàn là phát ra từ nội tâm, tích cực thực hiện mục tiêu giá trị nhân sinh.

Câu chuyện “Lộ Ôn Thư, Công Tôn Hoằng chịu khó hiếu học”

Lộ Ôn Thư là người Cự Lộc thời Tây Hán, gia cảnh bần cùng, đành phải giúp người chăn dê. Ông rất thích đọc sách, nhưng lại không mua nổi sách vở. Khi đó Trung Quốc còn chưa phát minh ra giấy, viết chữ là dùng thẻ gỗ, thẻ tre hoặc tơ lụa, cho nên lúc đó sách đều rất đắt, chỉ có con em nhà làm quan và nhà giàu mới mua được sách để đọc.

Có một ngày nọ trong lúc chăn dê, ông thấy đầm nước mọc đầy cỏ bồ, đột nhiên linh cơ khẽ động, nghĩ thầm, tại sao không dùng cỏ bồ bện thành vở để viết chữ nhỉ? Thế là ông hái rất nhiều cỏ bồ, cắt thành mảnh nhỏ, lại bện đóng thành tập, rồi đi mượn sách “ Thượng Thư” sao chép lại. Lộ Ôn Thư cứ như vậy khổ đọc (chịu khó đọc sách), sau này được đề cử làm Hiếu Liêm, làm quan đến chức Lâm Hoài Thái thú, trở thành một người rất nổi danh.

Cùng một thời kì, có một người tên là Công Tôn Hoằng, cũng vì nhà nghèo không cách nào đi học cho giỏi, mãi cho đến lúc hơn bốn mươi tuổi còn giúp người ta nuôi heo. Lúc này, ông cảm thấy mình tuổi đã lớn, lại cả ngày cùng heo làm bạn, chẳng làm nên trò trống gì, thế là quyết định cố gắng đọc sách, nhưng ông không có tiền mua sách, bởi vậy rất buồn phiền. Có một ngày, ông ở trong rừng tre chăn heo, đột nhiên nghĩ đến cây tre làm vật liệu viết thật là tốt, thế là ông chặt rất nhiều cây tre, lột bỏ vỏ xanh, chế thành từng thẻ tre nhỏ buộc thành tấm, lại mượn người ta sách “Xuân Thu” sao chép tại trên thẻ tre nhân lúc nhàn rỗi duyệt đọc. Sau đó ông trở thành một học giả, làm quan đến chức thừa tướng.

Hai nhân vật này, gia cảnh rất nghèo khổ, lại có thể tự mình nỗ lực đọc sách, lại có thể nhận được sự động viên khích lệ từ những điều kiện khách quan phiền não. Song đồng thời cũng nói rõ rằng người Trung Quốc ở thời cổ đại, tư cách tiếp thụ giáo dục là bình đẳng, cơ hội cũng là bình đẳng.

Tác giả: Lưu Như

Nguồn ChanhKien.Org

Xem Tam Tự Kinh – Tập 35: Xa Dận chịu khó đọc sách bằng túi đom đóm

Video tham khảo: Câu chuyện Lộ Ôn Thư khắc khổ học tập