Chuyện kể rằng, vào thời nhà Trần, nước Đại Việt thuở trước có vị thư sinh là Phạm Tử Hư quê ở Cẩm Giàng (nay thuộc Hải Dương) vốn là một người hào sảng, không ưa khuôn sáo. Tử Hư theo học bậc danh sư là Dương Trạm, thầy Trạm thấy Tử Hư thông minh cương trực, nhưng thường răn Tử Hư về cái tính hay kiêu căng. Từ đấy chàng cố sức sửa đổi, trở nên người có đức độ khiêm nhường…

Sau này Dương Trạm chết, các học trò đều tản đi cả, duy có Tử Hư dựng lều ở cạnh mộ thầy để trông nom hương khói, sau ba năm rồi mới trở về. Năm 40 tuổi, Tử Hư đi thi vẫn chưa đỗ, bèn ngụ ở lại kinh thành, trọ trong một nhà dân bên bờ hồ Tây.

Dương Trạm làm Tiên thượng giới…

Một buổi sáng nọ, Tử Hư từ nhà trọ đi ra, trong áng sương mù mờ ảo, chàng thấy có một đám những tàn vàng kiệu ngọc bay lên trên không; kế lại có một cỗ xe nạm hạt châu, kẻ theo hầu cũng rất chững chạc. Tử Hư khẽ dòm trộm xem thì thấy người ngồi trong xe chính là thầy dạy mình khi xưa là Dương Trạm. Chàng toan đến gần sụp lạy nhưng thầy Trạm xua tay nói:

— Giữa đường không phải chỗ nói chuyện; tối mai anh đến đền Trấn Võ ở cửa Bắc, thầy trò ta sẽ hàn huyên.

Tử Hư bèn sắm sẵn rượu và thức nhắm, đúng hẹn mà đến. Thầy trò gặp nhau vui vẻ lắm, chàng nhân hỏi rằng:

— Thầy mới từ trần chưa bao lâu, thoắt đã trở nên hiển hách khác hẳn ngày trước, xin thầy cho biết rõ nguyên do để con được vui mừng.

Dương Trạm nói:

— Ta thuở sống không có một điều thiện nào đáng khen, chỉ có hay giữ điều tín thực đối với thầy bạn; quý trọng những tờ giấy có chữ, hễ thấy rơi vãi liền nhặt mà đốt đi. Đức Đế Quân trên Thiên giới khen là có bụng tốt, tâu xin cho làm chức Trực lại ở cửa Tử Đồng. Hôm qua ta hầu linh giá ngài lên chầu Thiên cung, tình cờ lại gặp nhà ngươi, đó cũng là vì thầy trò mình có cái mối duyên vậy.

Tử Hư hỏi:

— Thầy được lĩnh chức trọng quyền cao như vậy, chẳng hay sự sống chết thọ yểu của con, thầy có được rõ không?

Dương Trạm nói:

— Việc đó không phải thuộc về chức vụ của ta.

Tử Hư lại hỏi:

— Vậy thế thầy giữ về việc gì?

Dương Trạm nói:

— Ta trông coi về việc văn chương thi cử, khoa danh cao thấp của những học trò trong thiên hạ.

Tử Hư mừng mà rằng:

— Nếu thế thì tiền trình của con hay dở thế nào chắc thầy biết rõ?

Dương Trạm nói:

— Cứ như văn chương tài nghệ của anh, đời này không ai bì kịp, huống anh lại còn có tính trung hậu, nết thành thực. Chỉ phải cái hồi còn niên thiếu, anh thường lấy văn tài mà kiêu ngạo với người khác, cho nên trời mới bắt đỗ muộn để phải chùn nhụt cái nết ngông ngáo đi. Nếu không thì việc công danh khoa bảng của anh còn khó khăn gì nữa. Cho nên xưa nay người ta bàn về kẻ sĩ, tất trước hết xét đến đức hạnh là vì thế. Ngày nay những người mặc áo nhà nho, đeo dải nhà nho thì lại khác hẳn. Họ thường đổi họ để đi học, thay tên để ra thi; hễ trượt thì đổ lỗi mù quáng cho quan chấm trường thi, hơi thành danh thì hợm mình tài giỏi hơn cả bậc tiền bối, chí khí ngông ngáo tính tình tráo trở, thấy thầy nghèo thì lảng tránh, gặp bạn khó thì làm ngơ, không biết rằng ngày thường dắt dẫn rèn cặp, phần nhiều là cái công đức của thầy bạn. Vả như ta ngày xưa, dạy có đến mấy nghìn học trò, giao du ở kinh đô rất nhiều bè bạn, thế mà sau ngày ta mất, nghe có người đai vàng mũ bạc, có người quan cả ngôi cao, nhưng không hề một ai tìm đến thăm viếng mồ ta mà tưới lên một vài chén rượu. Nhân thế ta vẫn để ý đến anh lắm.

Tử Hư nhân đem những người làm quan bấy giờ, nhất nhất hỏi về từng người một:

— Thưa thầy, ông mỗ (mỗ là một từ phiếm chỉ – người xưa thường dùng để trỏ vào một ai đó mà không muốn nêu đích danh) ở ngôi trọng thần mà tham lam không chán, ông mỗ làm chức sư gia mà mô phạm không đủ, ông mỗ coi lễ mà lễ nhiều thiếu thốn, ông mỗ chăn dân mà dân bị tai hại, ông mỗ chấm văn mà trượt đỗ thiên vị, ông mỗ trị ngục mà buộc tội oan uổng; lại còn những người lúc thường bàn nói thì môi mép bẻo lẻo, đến lúc trù tính, quyết định kế lớn của quốc gia thì mờ mịt như ngồi trong đám mây mù, thậm đến không noi theo danh, không xét theo thực, không trung với đấng quân vương, lớn thì làm việc bán nước, nhỏ thì làm việc dối vua… Bọn ấy sau khi chết, có phải luận tội gì không, hay là cứ được hưởng tôn vinh mãi thế?

Thầy Trạm cười mà rằng:

— Trồng dưa được dưa, trồng đậu được đậu. Lưới trời thênh thang, thưa nhưng chẳng lọt. Chỉ có rằng thời gian báo ứng chưa đến mà thôi. Nay ta bảo rõ anh nghe: trong khoảng trời đất báo ứng luân hồi, chỉ có hai loài thiện ác. Người chăm làm thiện, tuy hãy còn sống, tên đã ghi ở Đế đình; kẻ hay làm ác, không đợi đến chết, án đã thành nơi Địa phủ. Cho nên Nhan Hồi lúc sống ở trong ngõ hẻm mà chết làm chức Tu văn, Vương Bàng ngày thường có nết kiêu ngoan mà chết phải máu rây mặt đất. Không phải như người ở cõi đời, có thể mượn thế mà được làm quan, có thể nhờ tiền mà được khỏi vạ, hình phạt thì quá lạm, tước thưởng thì riêng tư; kẻ cúi đầu, người khom cật, dù hèn hạ cũng cất nhắc lên; đứa hoạt thằng gian, nhờ đút lót mà được thoát khỏi. Bởi vậy anh nên cố gắng, đừng gieo cái nghiệp báo ở kiếp sau này.

Tử Hư nói:

— Cái cửa họa phúc đã được nghe đại khái. Nhưng nay những người học trò thường đến đền Đế Quân làm lễ cầu mộng, xin ngài báo ứng cho biết những sự nghiệp về sau. Việc đó có quả thực không?

Thầy Trạm cười mà rằng:

— Đấng Đế Quân ngài nuốt nhả nguyên khí, chu du tám phương, ngày xét giấy tờ, đêm chầu Thượng Đế, còn lúc nào rỗi để làm cái việc vụn vặt ấy. Song những người một lòng chay sạch thành kính, thì trong lúc bập bùng, tựa như có thấy. Người đời không hiểu bèn cho là sự thực, thật đáng buồn cười.

Tử Hư hỏi:

— Thưa thầy, nếu thế thì chuyện phóng bảng cửa trời, cũng là câu chuyện truyền ngoa chăng?

Dương Trạm nói:

— Không, việc đó thì có thật đấy. Đoạn bèn giơ ra một cuộn giấy phong dán rất kỹ, bảo

Tử Hư rằng:

— Đây là bảng xuân sang năm đây. Ta vâng mệnh Đế Quân, đi tra xét kỹ lưỡng để giao lên cửa trời biên vào cho đủ. Vì có anh đến chơi đây nên ta chưa đi được.

Tử Hư thăm chốn Thiên Tào

Tiếp đó, Dương Trạm lại kể cho Tử Hư nghe những thú vui ở trên Thiên tào, hơn ở cõi trần nhiều lắm, và bảo nhà ngươi nên cố gắng sửa mình chuốt nết, tự nhiên sẽ có ngày được lên ở trên ấy; như ta đây, cũng là một cái duyên may mắn khác thường. Tử Hư nói:

— Mình trần vóc tục, còn biết do lối nào mà noi lên được! Chỉ mong theo đòi xe gió, được tạm lên chơi xem một chuyến, chẳng hay thầy có thể giúp cho được không?

Dương Trạm nói:

— Sự đó cũng không khó. Để ta bẩm với đức Đế Quân, đem tên họ anh điền vào.

Bèn lấy bút son viết vào cuối giấy hơn mười chữ, rồi bảo cất bỏ tiệc rượu. Tử Hư được theo thầy lên ngồi ở một bên xe, rồi cỗ xe thẳng đường bay lên. Lên đến trên trời, Tử Hư thấy một khu có những bức tường bạc bao quanh, cái cửa lớn khảm trai lộng lẫy, hai bên có những tòa lầu châu điện ngọc, vằng vặc sáng như ban ngày, sông Ngân bến Sao, ôm ấp lấy đằng sau đằng trước, gió thơm phưng phức, đượm ngát quanh hiên, hơi lạnh thấu da, ánh sáng chói mắt, trông xuống cõi trần, thấy mọi cảnh vật đều bé nhỏ li ti.

Dương Trạm nói:

— Anh có biết đây là đâu không? Tức là kinh Bạch Ngọc ở trên trời mà người đời vẫn thường nói đó. Ở chính giữa kia có một đám mây hồng che phủ, tức là cung Tử Vi của đức Thượng Đế ngài ngự. Anh nên đứng chờ ta ở ngoài cửa thành để ta vào tâu xin cho anh.

Nói rồi Dương Trạm cầm cuộn giấy đi vào, sau một lúc lâu mới ra. Chợt nghe ở trên thành có tiếng hô vang, nói người đỗ đầu bảng sang năm, đã kén được viên trạng nguyên họ Phạm rồi.

Dương Trạm bèn dẫn Tử Hư đi chơi thăm khắp cả các tòa. Trước hết đến một tòa có cái biển đề ngoài là «Cửa Tích Đức» trong có chừng hơn nghìn người mũ hoa dải huệ, kẻ ngồi người đứng. Tử Hư hỏi thì Dương Trạm nói:

— Đó là những vị Tiên thuở sống có lòng yêu thương mọi người, tuy không phải dốc hết tiền của để làm việc bố thí, nhưng biết tùy thời mà chu cấp giúp đời, họ đã không keo bẩn, lại không hợm hĩnh. Thượng Đế khen là có nhân, liệt vào thanh phẩm nên họ được ở đây.

Lại đi qua một tòa sở có cái biển đề ở ngoài là «Cửa Thuận Hạnh», trong có độ hơn nghìn người, áo mây lọng mưa, kẻ hát người múa. Tử Hư lại hỏi đó là nơi nao, Dương Trạm nói:

— Đó là những vị thuở trước sống hiếu thuận, hoặc trong hoạn nạn biết bao bọc lấy nhau, hoặc đem đất cát mà san sẻ cho nhau, mấy đời ở chung, không nỡ chia rẽ. Thượng đế khen là có lòng, cho vào cung mây nên họ được ở đây.

Lại đến một tòa sở có cái biển đề là «Cửa Nho Thần» người ở đấy đều áo dài đai rộng, cũng có tới số một nghìn, trong có hai người mặc áo lụa, đội mũ sa. Dương Trạm trỏ bảo Tử Hư rằng:

— Ấy là ông Tô Hiến Thành triều Lý và ông Chu Văn An triều Trần đó. Ngoài ra thì là những danh thần đời Hán đời Đường, không sung vào quan vị hay chức chưởng gì cả, chỉ ngày sóc ngày vọng thì vào tham yết Đế Quân, như những viên tản quan đời nay thỉnh thoảng vào chầu vua mà thôi. Cứ cách khoảng năm trăm năm lại cho giáng sinh một lần, cao thì làm đến khanh tướng, thấp cũng làm được Sĩ phu, Hiệu doãn. Ngoài ra còn đến hơn trăm tòa sở nữa, nhưng trời gần sáng không đi xem khắp được, nói đoạn Dương Trạm vội đỡ Tử Hư cưỡi gió mà bay xuống trần. Xuống đến cửa bắc, thấy trăm quan đã lục tục vào triều chầu vua.

Tử Hư từ biệt thầy trở về; sang năm đi thi quả đỗ Tiến sĩ. Kể từ dạo đó, phàm những việc cát hung họa phúc của nhà Tử Hư, thường được thầy về báo cho biết.

Đường Phong

– Nguồn tài liệu tham khảo, theo: “Truyền kỳ mạn lục” – Nguyễn Dữ.

Nguồn: NTD Việt Nam

---

Mời quý độc giả ghé thăm trang NTD Việt Nam để cập nhật thêm nhiều bài viết hữu ích hơn.