Bài 26

Nguyên văn

嬴秦（1）氏（2），始（3）兼併（4），
傳（5）二世（6），楚漢爭（7）。
高祖（8）興（9），漢業（10）建，
至（11）孝平（12），王莽（13）篡（14）。

Bính âm

嬴(yíng)               秦(qín)              氏(shì),                始(shǐ)                兼(jiān)               併(bìng)，
傳(chuán)            二(èr)               世(shì),                楚(chǔ)               漢(hàn)              爭(zhēng)。
高(gāo)                祖(zǔ)               興(xīng),             漢(hàn)               業(yè)                 建(jiàn)，
至(zhì)                  孝(xiào)           平(píng),             王(wáng)            莽(mǎng)           篡(cuàn)。

Chú âm

嬴（ㄧㄥ／)            秦（ㄑㄧㄣ／)           氏（ㄕ＼），
始（ㄕˇ)                   兼（ㄐㄧㄢ)               併（ㄅㄧㄥ＼），
傳（ㄔㄨㄢ／)        二（ㄦ＼)                   世（ㄕ＼），
楚（ㄔㄨˇ)               漢（ㄏㄢ＼)               爭（ㄓㄥ）。
高（ㄍㄠ)                祖（ㄗㄨˇ)                  興（ㄒㄧㄥ），
漢（ㄏㄢ＼)            業（ㄧㄝ＼)               建（ㄐㄧㄢ＼），
至（ㄓ＼)                孝（ㄒㄧㄠ＼)           平（ㄆㄧㄥ／），
王（ㄨㄤ／)            莽（ㄇㄤˇ)                  篡（ㄘㄨㄢ＼）。

Âm Hán Việt

Doanh Tần thị, Thủy kiêm tịnh,
Truyền Nhị Thế, Sở Hán tranh.
Cao tổ hưng, Hán nghiệp kiến,
Chí Hiếu Bình, Vương Mãng soán.

Tạm dịch

Tính thị Doanh Tần, bắt đầu thống nhất,
Truyền tới Nhị Thế, Hán Sở phân tranh.
Cao tổ hưng khởi, dựng nghiệp nhà Hán,
Đến vua Hiếu Bình, Vương Mãng soán ngôi.

Từ vựng

(1) Doanh Tần (嬴秦): dòng họ; người xưa có cả 2 họ: tính và thị. Tính là Doanh, thị là Tần. Thời đại Chiến Quốc sau khi nước Tần diệt sáu nước, Tần Vương Chính năm 221 trước Công Nguyên thành lập đế quốc Tần, tự xưng “Thủy Hoàng Đế”, Tần Thủy Hoàng tính Doanh tên Chính. Doanh Tần là chỉ vùng đất tổ tiên của dòng họ Doanh.
(2) thị (氏): họ.
(3) thủy (始): mới, bắt đầu.
(4) kiêm tịnh (兼併): Ở đây chỉ 6 nước sát nhập thời Chiến Quốc, thống nhất thiên hạ.
(5) truyền (傳): Đời trước giao cho đời sau, ở đây chỉ truyền ngôi.
(6) Nhị Thế (二世): con thứ Hồ Hợi của Tần Thủy Hoàng. Thủy Hoàng Đế băng, hoạn quan Triệu Cao ngụy tạo di chiếu giết con trai trưởng Phù Tô, lập con thứ Hồ Hợi làm đế, gọi là Nhị Thế (hay Nhị Thế Hoàng Đế). Tại vị ba năm, bị Triệu Cao giết chết.
(7) Sở Hán tranh (楚漢爭): Sở Hán tranh chấp, từ những năm cuối nhà Tần đến thời kỳ bốn năm thành lập nhà Hán, Sở bá vương Hạng Vũ cùng Hán vương Lưu Bang tự mình xưng vương, tranh đoạt thiên hạ lẫn nhau.
(8) cao tổ (高祖): Hán cao tổ, Lưu Bang là vị quân chủ khai quốc nhà Hán.
(9) hưng (興): hưng khởi, ra đời và phát triển.
(10) Hán nghiệp (漢業): cơ nghiệp nhà Hán (cơ sở sự nghiệp vĩ đại công lao to lớn).
(11) chí (至): đến.
(12) Hiếu Bình (孝平): vua Hán Hiếu Bình.
(13) Vương Mãng (王莽): cháu của Hiếu Nguyên Hoàng hậu. Thời Hiếu Bình Đế, ngoại thích (gia đình bên mẹ hoặc vợ vua) Vương Mãng chuyên quyền, sau khi Nhũ Tử Anh kế vị, Vương Mãng soán Hán xưng đế, đổi quốc hiệu thành “Tân”.
(14) soán (篡): soán vị, cướp ngôi, lấy thủ đoạn không thích đáng để chiếm lấy ngôi vua.

Dịch nghĩa tham khảo

Tần Vương Doanh Chính thôn tính 6 nước Hàn, Triệu, Yến, Ngụy, Sở, Tề thống nhất thiên hạ và xưng đế, thị là Tần Thủy Hoàng. Sau đó hoạn quan Triệu Cao ngụy tạo di chiếu, truyền ngôi cho người con thứ là Hồ Hợi, thị là Tần Nhị Thế. Sau đó xuất hiện Sở Bá vương Hạng Vũ cùng Hán vương Lưu Bang tự mình xưng vương, dẫn đến cục diện tranh đoạt thiên hạ lẫn nhau.

Hán cao tổ Lưu Bang hưng khởi, giành được thắng lợi, kiến lập cơ nghiệp nhà Hán. Đến thời Hiếu Bình, ngoại thích Vương Mãng chuyên quyền, sau khi Nhũ Tử Anh kế vị, Vương Mãng soán Hán xưng đế, đổi quốc hiệu thành “Tân”.

Đọc sách luận bút

Bài học này nói về chuyện hưng vong của hai nhà Tần và Tây Hán. Mục đích vẫn là lấy sử làm gương. Cho nên, người đời sau thế nào cũng muốn tiến hành tổng kết đánh giá công tội nặng nhẹ từ bài học mất nước của hai vương triều khai sáng này. Bởi vì đây là giáo dục vỡ lòng về lịch sử, sẽ không giải thích tường tận, chỉ để con trẻ nhớ kỹ các điểm chính của lịch sử là được rồi.

Cho nên ở đây, không thể nào triển khai lịch sử tường tận. Chỉ là một gợi ý. Ví dụ như có rất nhiều tranh luận về Tần Thủy Hoàng, khen chê đều có. Hôm nay chúng ta chỉ đưa ra một chút suy nghĩ. Hy vọng rằng con trẻ không thoát ly khỏi bối cảnh thời đại thực tế, có suy nghĩ độc lập của mình.

Tần Thủy Hoàng 13 tuổi đăng cơ, 22 tuổi tự mình chấp chính, đến 39 tuổi hoàn thành đại nghiệp thống nhất thiên hạ, chỉ dùng 17 năm ngắn ngủi, nhanh chóng kết thúc thời kỳ Xuân Thu Chiến Quốc, cục diện chư hầu hỗn chiến kéo dài 500 năm, lại ban hành chế định một loạt các pháp lệnh và biện pháp có lợi, thống nhất văn tự, đo đạc, pháp chế, thống nhất quốc lộ, huỷ bỏ chế độ phong kiến (phân đất phong hầu, kiến lập các nước chư hầu), kiến lập chế độ quận huyện, kiến lập ra hoàng triều thống nhất đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc. Nói cách khác, hơn hai ngàn năm trước, do sự thống nhất của nhà Tần, phế bỏ chế độ phong kiến, mà đã không còn các nước chư hầu, cũng đã kết thúc thời đại phong kiến. Đây là công lao rất vĩ đại không thể nào phủ định. Chế độ văn hóa này, cơ cấu quận huyện, cho đến ngày nay, đã được phổ biến áp dụng và làm gương, không có thay đổi gì lớn.

Rất nhiều người hiểu lầm ông là vị vua bạo ngược, thật là ân oán tình cừu suốt 500 năm chinh chiến đã tạo nên hậu quả, bất luận là cường quốc lớn nào, tin tưởng rằng được giao cho sứ mệnh lịch sử thống nhất các nước, cũng không thể làm tốt hơn Tần Thủy Hoàng. Nếu như ông thật sự bạo ngược, thử nghĩ xem qua mười mấy năm chinh phục 6 nước, trong nhiều lần chinh chiến hoàn thành thống nhất bá nghiệp, tại sao chưa từng lừa dối, tàn sát hàng loạt, trên thực tế, sau khi diệt 6 nước, ông chưa bao giờ có hành vi diệt trừ tận gốc toàn bộ vương tộc các nước. Ông tại hiện thực hỗn loạn này, dám giữ lại đời sau của hầu hết các vương tộc, thực là một vị vua rất can đảm và trí tuệ trong lịch sử Trung Quốc. Lịch sử sau này, nhiều nhà văn miêu tả Tần Thủy Hoàng quét sạch 6 nước là “Bạo” (tàn bạo), thật sự là một số hậu duệ của 6 nước ôm mối hận mất nước, không nhớ ân cứu sống của Tần Thủy Hoàng, ngược lại gắn thêm hai chữ “tàn bạo” cho ông, nếu Tần Thủy Hoàng thực sự “tàn bạo” như thế thì hậu duệ của 6 nước e rằng đã sớm bị đuổi cùng giết tận rồi.

Loại khí phách này, khác xa khả năng của một bậc đế vương bình thường. Ông có thể cấp tốc thống nhất 6 nước, nhất định tài trí hơn người, chí hướng cao xa, biết chọn người hiền tài không xét biên giới, không xét thân phận, là vị minh chủ dùng người không nghi ngờ. Nếu không phải như thế, nhân tài sẽ không từ các nước hội tụ về nhà Tần; không có nhân tài, không biết trọng dụng, người lòng dạ nhỏ mọn, thì căn bản đại nghiệp thống nhất thiên hạ suốt 500 năm hỗn loạn gay go không có khả năng hoàn thành.

Tần Thủy Hoàng dùng người có đặc điểm lớn nhất là lỏng tay, dùng người thì không nghi ngờ, không can dự, cho thủ hạ tự quản, trao quyền tự chủ cực lớn với họ. Ông đem 20 vạn đại quân giao cho Lý Tín, đem 60 vạn đại quân giao cho Vương Tiễn, đem 30 vạn đại quân giao cho Mông Điềm, không thiết lập các loại hạn chế gây trở ngại cho quyền lực của họ, cũng không can dự vào việc chỉ huy tác chiến của họ. Sau khi thống nhất toàn quốc, Tần Thủy Hoàng đối với những lão tướng công thần này tiếp tục ủy thác trọng trách. Các danh tướng trọng yếu như Lý Tư, Vương Tiễn, Mông Điềm đều trước sau vẹn toàn, quân thần cực ít nghi kỵ.

Giải thích đến chân tướng của việc “Đốt sách chôn nho”: ‘Đốt sách’, là vì chính tà đồng tại, trong mớ vàng thau lẫn lộn, sách vở của các nước và Bách gia chư tử, cần phải bỏ đi cái giả giữ lại cái thực, vì để lưu lại văn hóa chính thống từ đó mà chặt chẽ chỉnh lý các phương diện luận thuật. ‘Chôn nho’, là loại bỏ những kẻ học Đạo, học Nho hủ lậu công kích cách quản lý mới, bằng những tà thuyết mê hoặc người khác muốn phục hồi chỉnh thể 6 nước.

Rồi nhà Tần diệt vong, việc này còn liên quan đến thiên ý, Thần đặt định ra lịch sử theo cách nhìn nhận của cổ nhân đối với lịch sử, do đó đối với Tần Thủy Hoàng và nhà Tần, tất cả chân tướng không cách nào nói rõ. Người có hứng thú có thể tự mình tìm đọc mục “Nhân vật anh hùng thiên cổ” trên trang Đại Kỷ Nguyên với loạt bài viết về Tần Thủy Hoàng.

Câu chuyện “Hồng Môn Yến”

Những năm cuối nhà Tần, Lưu Bang thống lĩnh quân đội trước tiên công phá cửa vào nước Tần, đồng thời phái binh trấn giữ cửa Hàm Cốc. Sau khi vào cửa, Lưu Bang không có cơ hội nào nhìn thấy thực lực khá mạnh của Hạng Vũ, không nghĩ tới rằng trong phe của Lưu Bang có một người gọi là Tào Vô Thương, người đi cùng với Hạng Vũ nói, Lưu Bang cố ý chiếm phần vào cửa là để xưng vương. Hạng Vũ nghe xong tức giận không thôi, quyết định dùng binh tiến đánh Lưu Bang, đại tướng quân Phạm Tăng của Hạng Vũ ra sức khuyên giải, ông cho rằng phải diệt Lưu Bang dứt khoát một lần, bởi vì Phạm Tăng đã từng nhờ cao nhân xem qua vận khí của Lưu Bang, phát hiện có hình tượng Thiên tử, cho nên ra sức khuyên Hạng Vũ phải ra tay trước để được lợi thế.

Hạng Bá, chú của Hạng Vũ biết tin này, do ông ta và Trương Lương ở trận doanh Lưu Bang có quan hệ thân thiết, bèn đi suốt đêm đến trận doanh Lưu Bang đem tin tức nói cho Trương Lương biết, dụng ý ban đầu của Hạng Bá là muốn Trương Lương rời khỏi Lưu Bang, nhưng mà Trương Lương kiên trì không chịu, còn đem tin khẩn này bẩm báo Lưu Bang. Lưu Bang nghe xong tự biết đánh không lại Hạng Vũ, ngược lại thỉnh cầu Hạng Bá trở về giải thích cho Hạng Vũ rằng mình tuyệt đối không có ý xưng vương, Hạng Bá nói có thể, ta có thể giúp ngươi làm hòa, nhưng mà sáng sớm ngày mai ngươi phải đích thân đến Hồng Môn, chỗ Hạng Vũ ở để thỉnh tội.

Thế là Hạng Bá trong đêm lại chạy về quân doanh Hạng Vũ để bẩm báo, Lưu Bang là giải thích như thế, đồng thời hắn còn nói: “Nếu không phải vì Lưu Bang mà đánh mở đường thì ngài lại làm sao dám đi vào đây? Bây giờ người ta lập được công lớn ngược lại muốn tiến đánh người ta, đây là bất nhân bất nghĩa, không bằng nhân cơ hội hữu hảo khoản đãi hắn đi!” Hạng Vũ đáp ứng.

Sáng hôm sau, Lưu Bang quả nhiên suất lĩnh hơn một trăm người đến Hồng Môn, tự mình hướng Hạng Vũ thỉnh tội, hy vọng Hạng Vũ đừng nghe lời đồn đại của tiểu nhân, mà theo lời của Hạng Vũ, Lưu Bang cũng biết được nguyên lai là do Tào Vô Thương trong trận doanh của mình nói ra. Đương nhiên, Hạng Vũ lưu lại Lưu Bang cùng nhau uống rượu, tại buổi tiệc còn có Hạng Bá, Phạm Tăng, Trương Lương. Phạm Tăng nhiều lần lấy ngọc bội hướng về Hạng Vũ ra hiệu phải giết Lưu Bang, nhưng mà Hạng Vũ không động tâm. Phạm Tăng thật sự kìm nén không được, thế là chính mình gọi Hạng Trang, muốn hắn lấy lý do múa kiếm mà giết Lưu Bang, Hạng Bá nhìn thấu ý đồ của Hạng Trang, tự mình cũng cầm kiếm múa lên, yểm hộ cho Lưu Bang để Hạng Trang hoàn toàn không có cơ hội ra tay.

Ngay tại thời điểm nguy cấp này, Trương Lương ra khỏi lều vải đưa vệ sĩ Phàn Khoái của Lưu Bang tới, Phàn Khoái khí thế uy mãnh xông vào trong yến hội, dùng lời nghiêm khắc chính nghĩa trách cứ Hạng Vũ vong ân phụ nghĩa. Ngay tại thời khắc hơi hòa hoãn, Lưu Bang lấy lý do đi vệ sinh, dưới sự hộ tống của Phàn Khoái trốn về quân doanh của mình.

Hiện tại chúng ta thường mô tả lời mời tiệc không có hảo ý là “Hồng Môn Yến”, chính là từ điển cố này.

Câu chuyện này còn nói lên phương thức tư duy của người xưa. Chính là cho rằng Lưu Bang là Thiên tử được Thiên ý tuyển định, bất kể Phạm Tăng nghĩ cách nào để giết ông ta, đều sẽ biến nguy thành an, tiết lộ ra rằng Thiên ý là không thể làm trái, dựa vào sứ mệnh của các triều đại, tự sẽ có cách nhìn nhận lịch sử theo hướng này do một loại Thần an bài lịch sử định ra.

Trích từ “Sử Ký. Hạng Vũ Bản Kỷ”

Tác giả: Lưu Như

Nguồn ChanhKien.Org

Xem Tam Tự Kinh – Tập 27: Ba đại chiến dịch lấy yếu thắng mạnh