Tài liệu giảng dạy Văn hóa sơ cấp

Đệ Tử Quy (28) – Gỡ mũ vui hết tiệc cùng Sở Trang Vương

Nguyên văn:

待(1)僕(2)婢(3)， 身貴端； 雖貴(4)端(5)， 慈(6)而寬(7)。
勢(8)服(9)人， 心不然(10)； 理(11)服人， 方(12)無言(13)。

Bính âm:

待(dài)              僕(pú)              婢(bì)，             身(shēn)        貴(guì)           端(duān)；
雖(suī)              貴(guì)             端(duān)，        慈(cí)             而(ér)             寬(kuān)。
勢(shì)              服(fú)               人(rén)，           心(xīn)           不(bù)            然(rán)；
理(lǐ)                  服(fú)               人(rén)，           方(fāng)        無(wú)           言(yán)。

Chú âm:

待(ㄉㄞˋ)          僕(ㄆㄨˊ)         婢(ㄅㄧˋ)，       身(ㄕㄣ)        貴(ㄍㄨㄟˋ)   端(ㄉㄨㄢ)；
雖(ㄙㄨㄟ)       貴(ㄍㄨㄟˋ)     端(ㄉㄨㄢ)，    慈(ㄘˊ)           而(ㄦˊ)           寬(ㄎㄨㄢ)。
勢(ㄕˋ)              服(ㄈㄨˊ)         人(ㄖㄣˊ)，       心(ㄒㄧㄣ)    不(ㄅㄨˋ)       然(ㄖㄢˊ)；
理(ㄌㄧˇ)          服(ㄈㄨˊ)         人(ㄖㄣˊ)，       方(ㄈㄤ)        無(ㄨˊ)           言(ㄧㄢˊ)。

Âm Hán Việt:

Đãi bộc tỳ, thân quý đoan; tuy quý đoan, từ nhi khoan.
Thế phục nhân, tâm bất nhiên; lý phục nhân, phương vô ngôn.

Lời dịch:

Với người làm, thân đoan chính; tuy đoan chính, lòng từ khoan.
Thế phục người, tâm không phục; lý phục người, mới không bàn.

Từ vựng:

(1) đãi (待): đối đãi.
(2) bộc (僕): chỉ người hầu nam chịu sai bảo làm tạp vụ hoặc phu xe.
(3) tỳ (婢): chỉ người hầu nữ.
(4) quý (貴): trọng, coi trọng.
(5) đoan (端): chính trực.
(6) từ (慈): nhân từ.
(7) khoan (寬): nhân hậu, bao dung, độ lượng.
(8) thế (勢): thế lực, quyền lực.
(9) phục (服): thuận theo. Ở đây giải thích là “khiến người thuận theo”.
(10) bất nhiên (不然): xem thường, không cho là đúng, không phục.
(11) lý (理): hễ hợp với Đạo, với Nghĩa, với tính chất sự việc thì chính là lý.
(12) phương (方): mới.
(13) ngôn (言): nói, bàn bạc.

Lời giải thích:

Đối đãi với người làm, người giúp việc nam nữ trong nhà (người hầu, người ở, đầy tớ) quan trọng nhất chính là thái độ ngôn hành của bản thân tuy là chính trực vô tư còn phải khoan hậu nhân từ, không được hà khắc.

Xử sự làm người không thể dùng quyền thế bắt người ta thuận theo, nếu không như vậy trong lòng người ta nhất định sẽ không phục lắm, sẽ chôn xuống tai hoạ cho tương lai; nếu như chúng ta dùng đạo lý để thuyết phục người ta, khiến họ cam tâm tình nguyện thuận theo ý mình mà làm, đây mới là cách không tạo nên bất bình hay bàn tán nào.

Câu chuyện tham khảo:

Gỡ mũ vui hết tiệc cùng Sở Trang Vương

Sở Trang Vương là một trong Ngũ Bá thời Xuân Thu, ông có thể xưng bá và có thái độ khoan hậu nhân từ với chư hầu, giành được vị trí trung tâm, bề tôi vì ông mà gầy dựng nên nền tảng cường thịnh cho đất nước là có sự liên quan.

Lại nói trong lịch sử có một ngày, Sở Trang Vương trong cung dự đại yến cùng quần thần, mải uống đến khi trời lặn mà còn chưa kết thúc. Lúc này đột nhiên ánh đèn tắt hết, trong điện đen kịt một màu, lúc này có người kéo y phục ái phi của Trang Vương, ái phi cũng thuận tay kéo mũ của đối phương xuống, đồng thời nói cho Trang Vương biết, muốn Trang Vương nhanh đốt nến lên, kiểm tra xem ai không đội mũ. Trang Vương nghe xong, liền nói: “Rượu là ta thưởng cho bọn họ uống, nhưng lại làm cho bọn họ say mà thất lễ, là ta không đúng. Bây giờ vì tỏ rõ sự trong sạch của nàng, mà làm nhục tướng sĩ của ta, quả thực không biết nói sao.” Thế là cho người truyền lệnh xuống: “Hôm nay các ngươi cùng ta uống rượu, ai không đem mũ bỏ xuống thì chứng tỏ rằng uống rượu không được thoải mái.” Lúc ấy tham gia yến hội quần thần có hơn một trăm người, từng cái mũ đều đem gỡ xuống hết, uống đến tận hứng mà về.

Ước chừng sau hai năm, nước Sở và nước Tấn phát sinh tranh giành bá chủ, chiến sự phi thường kịch liệt, mỗi lần giao chiến, ở phía trước trận của Sở Trang Vương luôn có một vị đại thần xông pha chiến đấu hăng hái quên mình, đánh cho địch nhân chạy trối chết. Thế là Trang Vương liền triệu kiến và hỏi: “Ta có tài đức gì, để ngươi vì ta vào sinh ra tử như thế, vả lại ta cũng không có chiếu cố gì đặc biệt cho ngươi! Nguyên nhân là vì sao vậy?” Vị đại thần kia đáp: “Thần chính là người trong buổi dạ yến bị kéo mũ xuống, luận tội đáng chết, nhưng Đại vương lại nhẫn chịu, bảo toàn mặt mũi và sinh mệnh cho thần, bắt đầu từ đó, thần liền thời thời khắc khắc ôm trong lòng vì bệ hạ mà ra sức, dù có máu chảy đầu rơi, quyết tâm đổ máu nơi trận tiền để báo đáp lại ân đức của Đại vương.” Trang Vương cảm động sâu sắc, cho nên lòng tin tăng nhiều, cuối cùng đánh bại quân Tấn, giành được thắng lợi, đặt định nên nền tảng cường thịnh của nước Sở.

Câu chuyện này chính là “Đãi bộc tỳ, thân quý đoan; tuy quý đoan, từ nhi khoan.” (Với người làm, thân đoan chính; tuy đoan chính, lòng từ khoan.) Là ví dụ tốt nhất. Đại thần cũng là người hầu, căn cứ theo “Lễ ‧ Lễ Vận Thiên” giải thích: “Người làm ở chỗ nhà nước gọi là ‘thần’, người làm trong nhà gọi là ‘bộc’.” Cho nên ‘thần’ là ‘bộc’ của nhà nước, ‘bộc’ của quốc gia, như vậy nhân viên công vụ thời hiện nay tự gọi là “công bộc” (đầy tớ) không phải cũng rất có đạo lý sao?

Nguồn: ChanhKien Epoch Times

Xem tiếp: Đệ Tử Quy (29) – Tề Cảnh Công tiếp thu lời can gián thi hành nền chính trị nhân từ