Khi nhắc tới trí huệ cổ nhân, nhiều người ngày nay dường như có phần xem nhẹ, nhưng nó thực sự là có ẩn chứa trí huệ sâu xa. “Đại trí nhược ngu” của Lão Tử là một mô tả chân thực nhất.

Thời Tây Hán, Hoàng tộc Hoài Nam Vương Lưu An và các học giả của ông đã viết “Hoài Nam Tử” và đã giải thích rõ ràng về điều này. Trong “Hoài Nam Tử: nhân gian huấn” có nói về ba tình huống nguy hiểm trong thiên hạ. Vậy ba “nguy hiểm” đó là gì?

Ba mối nguy hiểm trong thiên hạ

Lưu An nói rằng thiên hạ có ba mối nguy: thiểu đức nhi đa sủng, nhất nguy dã; tài hạ nhi vi cao, nhị nguy dã; thân vô đại công nhi thụ hậu lộc, tam nguy dã (“Hoài Nam Tử: Nhân gian huấn”)

Loại nguy hiểm thứ nhất là thiếu đức hạnh mà lại được tôn sủng

Loại nguy hiểm thứ hai: tài năng thấp mà lại ở địa vị cao

Loại nguy hiểm thứ ba: không lập công lớn mà lại hưởng lộc dầy

Tiếp theo Lưu An trích dẫn một câu trong “Đạo Đức Kinh” của Lão Tử: “Cố vật hoặc tổn chi nhi ích, hoặc ích chi nhi tổn”.  Đại ý nói rằng sự vật trên đời này có lúc muốn có được, nhưng kết quả bị mất nó; đôi lúc nhìn thì như đã mất rồi mà kết quả lại có được. Vậy làm thế nào để biết được?

Tổn chi nhi ích (Ngỡ tổn thất, thực ra được lợi ích)

Lưu An đưa ra một ví dụ: Trước đây, Sở Trang Vương đã đánh bại nước Tấn ở Hà Ung, khi đó, quan Lệnh Doãn của nước Sở là Tôn Thúc Ngao đã lập được công trạng rất lớn, cả về thi hành quốc sách và quản lý quân đội. Sau khi quân Sở chiến thắng trở về, Sở Trang Vương muốn ban thưởng cho Tôn Thúc Ngao, nhưng Tôn Thúc Ngao đã khéo léo từ chối.

Sau đó, Tôn Thúc Ngao bị mắc nhọt độc, trước khi chết, ông nói với con trai: “Nếu ta chết, Sở Vương nhất định sẽ phong thưởng cho con. Con phải từ chối những nơi đất phì nhiêu, trù phú, chỉ nhận chỗ đất cằn cỗi, cát đá mà thôi”.

Ở nước Sở có một nơi gọi là Tẩm Khâu, nơi đó đất cằn cỗi, tên địa danh còn rất khó nghe, rất không may mắn, người dân gần vùng này đều rất tín phụng quỷ Thần, vì thế không ai thích nơi này.

Không lâu sau, Tôn Thúc Ngao qua đời, quả nhiên Sở Trang Vương ban tặng mảnh đất màu mỡ và phì nhiêu cho con trai của Tôn Thúc Ngao. Con trai của Tôn Thúc Ngao nghe theo lời cha, từ chối sự sủng ái của vua Sở, và chỉ xin ban thưởng cho đất Tẩm Khâu. Theo pháp quy của Sở quốc, việc ban lộc cho công thần truyền tới đời thứ hai cần thu hồi lại, duy chỉ có nhà Tôn Thúc Ngao được giữ lại. Đây chính là “tổn chi nhi ích”, đôi khi tưởng như mất nhưng hóa ra lại được.

Ích chi nhi tổn (Ngỡ được lợi ích, thực ra là tổn hại)

Lưu An đưa ra một ví dụ khác: Trước kia, Tấn Lệ Công chinh phạt Sở quốc ở phía nam, Tề quốc ở phía đông, Tần quốc ở phía tây và Yên quốc ở phía bắc. Vì vậy, khi Tấn Lệ Công gặp mặt các nước chư hầu ở Gia Lăng, ông ta đã ngang tàng, ngạo mạn, hoang dâm, hoang phí vô độ, tàn sát bách tính.

Khi đó, nước Tấn bên trong thì không có các quan đại thần giúp đỡ và khuyên nhủ, bên ngoài cũng không chư hầu viện trợ. Tấn Lệ Công giết hại trung thần, kết thân với tiểu nhân. Vào năm thứ hai trong cuộc gặp gỡ với các chư hầu, khi Tấn Lệ Công đến thăm lãnh địa của thừa tướng được sủng ái Tượng Ly Thị, ông đã bị Loan Thư, Trung Hành Yển bắt cóc, nhốt lại.

Tuy nhiên, không một chư hầu nào đến giải cứu ông ta, và không một người dân nào thương cảm cho ông ta. Sau khi bị giam cầm trong ba tháng, Tấn Lệ Công qua đời.

Trận chiến nào cũng tất thắng, trận đánh nào cũng tất phải chinh phục, rồi mở mang bờ cõi, uy danh tăng lên, đây là điều mà mọi người trong thiên hạ đều vui mừng, mong muốn có được. Nhưng cuối cùng, vì những điều này, Tấn Lệ Công đã rơi vào tình cảnh phải mất mạng. Đây là cái gọi là “ích chi nhi tổn”, thứ có được tưởng như có lợi, nhưng cuối cùng lại mất tất cả, hơn nữa còn hại chính mình.

Tôn Thúc Ngao dặn con trai xin ban thưởng cho vùng đất Tẩm Khâu, vì vùng đất này cằn cỗi nên có thể truyền đời đời; Tấn Lệ Công gặp mặt các chư hầu ở Gia Lăng mong xưng bá thiên hạ, nhưng ông đã chết trong lãnh thổ của Tượng Ly Thị.

Hầu hết mọi người chỉ biết lợi chính là lợi và hại chính là hại, chỉ có bậc Thánh nhân mới hiểu rằng hại có thể chuyển thành lợi, lợi lại cũng có thể chuyển thành hại.

Cây nào sinh hoa kết trái, rễ của nó một năm phải tổn thương hai lần. Kẻ đào trộm mộ nhà người khác, có được của cải bất ngờ, nhất định gặp tai ương. Điều này nói lên rằng tham lợi lớn thì trái lại tạo thành họa hại lớn.

Trong “Chu Dịch- Hệ từ hạ- Chương 5” cũng mô tả đạo lý giống như vậy. Khổng Tử nói rằng: “Tài đức nông cạn mà địa vị lại tôn quý, tài trí thấp kém mà mưu việc lớn, sức yếu mà gánh trọng trách, có mấy ai mà không tránh khỏi tai họa”.

An Lộc Sơn: Thiếu đức hạnh, lại được sủng ái

Vào thời nhà Đường, An Lộc Sơn thiếu đức hạnh, mà được sủng ái, dùng những thủ đoạn giỏi nịnh nọt, giành được sủng ái của Đường Huyền Tông, Dương Quý Phi rồi có được quyền lực to lớn. Sau đó, ham muốn quyền lực bùng lên, ông ta nổi loạn, cuối cùng An Lộc Sơn bị thuộc hạ của mình dùng dao lớn chém vào bụng, chảy cả ruột trên giường mà chết. Đây là một điển hình của “đức ít mà được sủng ái nhiều”.

Chu Dực Quân: Tài thấp mà địa vị cao

Minh Thần Tông Chu Dực Quân sống an nhàn trong thâm cung, không thường để ý tới triều đình, say mê múa hát mỹ sắc, xao nhãng chính sự, còn trắng trợn chiếm đất, chìm đắm vào của cải.

Kể từ năm Vạn Lịch thứ 24, một số lượng lớn hoạn quan đã được phái đến làm giám sát mỏ, mở mỏ và thu tiền thuế kinh doanh trên khắp đất nước, điên cuồng cướp đoạt, liên tục kích động các cuộc nổi dậy của nông dân và người dân thành thị.

Minh Thần Tông rất xa hoa và hoang phí, ông ta vơ vét của cải tiêu xài, nhiều lần rút bạc từ ngân khố quốc gia, được lịch sử gọi là “ham tiền”, còn bổ nhiệm cho gian thần Trương Kình Đẳng. Trong 30 năm, ông ta không ra khỏi cổng cung. Từ năm 1589 trở đi, Thần Tông không còn tiếp kiến triều thần nữa, nội các xuất hiện hiện tượng “thừa kẻ làm quan” và “sở quan thì trống rỗng”.

Những tù nhân bị nhốt trong ngục, có người đã 20 năm không thẩm vấn một câu, đã tự dùng gạch đập bản thân, kêu oan trong vũng máu. Nó làm cho quốc gia, dân chúng lầm than, đất đai hoang tàn.

Trong tấu chương những năm cuối Vạn Lịch, Ngô Lượng Tự nói: “Hoàng thượng phải uống rượu mỗi đêm, mỗi lần uống rượu phải say, và mỗi lần say rượu phải nổi giận. Sau khi say rượu, nếu những người hầu một lời làm trái, họ sẽ bị xử tử”. Minh Thần Tông Chu Dực Quân thực sự là điển hình của “tài thấp mà địa vị cao”. Sử sách cho biết: “Minh triều diệt, diệt ở Thần Tông”.

Ngụy Trung Hiền: Không có công lớn mà hưởng hậu lộc

Ngụy Trung Hiền sinh ngày 30 tháng giêng năm Long Khánh thứ 2 (27 tháng 2 năm 1568), lúc nhỏ nhà nghèo, sống lang thang, không biết chữ nhưng thông thạo bắn cung và cưỡi ngựa, thích cờ bạc, mê luyến uống rượu, kỹ nữ. Sau này, vì nợ nần cờ bạc, phải bỏ vợ, bán con gái.

Ông thấy rằng thái giám ra tay rất hào phóng những chốn ăn chơi, và quyết định nhập cung để trở thành một thái giám. Tương truyền, ở sòng bạc Ngụy Trung Hiền bị người tới đòi nợ, đánh nhau, hắn đã lấy dao tự thiến. Theo lịch sử không chính thức, Ngụy Trung Hiền tìm người dàn xếp, vào cung và kết giao với Vương An, thái giám của hoàng cung và được ông ta giúp đỡ. Sau đó, quen Hoàng Trưởng Tôn Chu Do Giáo, rất nịnh nọt Hoàng Trưởng Tôn, a dua nịnh hót dụ dỗ yến tiệc, ngao du.

Sau khi có được quyền lực, ông ta đã tự xưng là Cửu Thiên Tuế, loại trừ những người bất đồng chính kiến, lộng quyền quốc chính, khiến mọi người “chỉ biết rằng có những người trung thành hiền đức, chứ không Hoàng Thượng”. Sau khi Minh Sùng Trinh lên ngôi, ông đã trừng phạt bè cánh hoạn quan, trừng trị Ngụy Trung Hiền với 10 đại tội, ra lệnh bắt giữ và xử theo luật pháp. Ngụy Trung Hiền treo cổ tự vẫn. Sùng Trinh Đế vẫn tức giận, đã lệnh mang thi thể Ngụy Trung Hiền ra tùng xẻo. Tên Ngụy Trung Hiền này chính xác là mẫu người “không lập công lớn mà hưởng lộc dầy”.

Một người tự huỷ hoại chính mình chỉ chính ở chữ tham. Nếu một người có thể bỏ được lòng tham thì người đó mới có thể sống thản đãng.

Minh An
Theo Secretchina

Nguồn: NTD VIỆT NAM