Tết Nguyên đán cổ truyền có lịch sử lâu đời, là ngày lễ truyền thống long trọng và cổ xưa nhất của dân tộc Á Đông, đồng thời đây cũng là ngày lễ tượng trưng cho sự đoàn tụ và hy vọng về tương lai.

Tinh hoa của văn hóa truyền thống phương Đông là kính Thần kính Trời. Rất nhiều tập tục năm mới được đời đời truyền lại, đóng một vai trò truyền thừa vô cùng quan trọng.

Ngày mùng một đầu năm trong thời cổ đại gọi là “Nguyên Đán”, “Tam Nguyên”. Tam Nguyên là chỉ ngày mồng một Tết là khởi đầu của thời gian, khởi đầu của tháng và khởi đầu của năm. Nguyên Đán là bắt đầu năm mới trong Hoàng lịch. Trong “Công dương truyện – Ẩn công nguyên niên” có ghi: “Nguyên là gì? Là năm khởi đầu của vua. Xuân là gì? Là khởi đầu của năm”. Là ý nói, sự khởi đầu của một thời kỳ, vạn tượng đổi mới.

Năm mới Hoàng lịch là chỉ ngày mồng một tháng Giêng Hoàng lịch, còn gọi là năm Âm lịch, tục xưng là “Tết”. Nó bắt nguồn từ thời đại Ân Thương, khi đó mọi người đều sùng tín quỷ Thần, hàng năm đến cuối năm đều cử hành nghi thức tế tự long trọng. Tập tục ăn Tết bắt nguồn từ lễ tế Lạp (Chạp) thời thượng cổ, cách nay 4-5 ngàn năm lịch sử, được dùng để cúng tế Thần Nông và trăm vị Thần, tiên tổ.

Cứ mỗi độ xuân về, người dân lại giết gia súc, cúng tế tổ tông và Thượng Thiên, cầu năm mới có thể mưa thuận gió hoà, vô tai vô họa, mùa màng bội thu.

Tể tướng triều Bắc Tống Vương An Thạch đã từng mô tả cảnh tượng năm mới trong bài thơ “Nguyên nhật” rằng:

Bộc trúc thanh trung nhất tuế trừ,
Xuân phong tống noãn nhập đồ tô.
Thiên môn vạn hộ đồng đồng nhật,
Tổng bả tân đào hoán cựu phù.

Tạm dịch thơ:

Hết một năm rồi, tiếng pháo đưa
Gió xuân thổi ấm chén đồ tô
Ngàn cửa muôn nhà vừa rạng sáng
Đều đem đào mới đổi bùa xưa.

Bài thơ này miêu tả một cách tinh xảo cảnh tượng người dân dọn cũ đón mới để ăn Tết: tiếng pháo tiễn đưa năm cũ, uống rượu Đồ Tô mới cảm nhận được hơi thở của mùa xuân. Mặt trời mới lên chiếu sáng thiên gia vạn hộ, những tấm bùa đào trên cửa mỗi ngôi nhà được thay bằng những tấm bùa mới. Tạm biệt cái cũ và chào đón cái mới, biết ơn trời đất và tràn đầy hy vọng về tương lai, chính là ý nghĩa văn hóa của ngày Tết.

Nói riêng về rượu Đồ Tô, ngoài việc ăn một bữa cơm tất niên, đốt một bánh pháo, cổ nhân Trung Quốc còn có một tập tục là cả nhà cùng uống một thứ rượu tên là Đồ Tô để phòng trừ ôn dịch. Điều này còn để lại dấu vết trong sách: “Kinh Sở Tuế thời ký”. Rượu Đồ Tô tương truyền do danh y Hoa Đà đời Hán sáng chế. Trần Diên trong “Tiểu phẩm phương” ghi rằng: “Rượu này uống vào Tết Nguyên Đán,  tránh được tất thảy các bệnh tà xâm nhập”. Lý Thời Trân trong “Bản Thảo cương mục” cũng nói: “Uống vào nguyên đán, tránh được bệnh tật”.

Phong tục tập quán Tết Nguyên đán trong văn hóa truyền thống Á Đông:

Dọn nhà

Khắp nơi tràn ngập không khí hân hoan vui vẻ làm công tác vệ sinh, đón Tết sạch đẹp.

Hai mươi bốn tháng Chạp, phủi bụi quét dọn nhà cửa, theo “Lã Thị Xuân Thu” ghi chép, từ thời đại Nghiêu Thuấn đã có phong tục quét bụi vào năm mới. Theo dân gian: Bởi vì “bụi” (尘) và “trần” (陈) gần âm (cùng đọc là “chén”), xuân mới quét bụi có ý nghĩa là “trừ trần đón mới”, dụng ý là muốn đem hết thảy vận nghèo, hết thảy điều xúi quẩy quét ra cửa.

Tập tục này thể hiện mong muốn của con người là phá bỏ cái cũ và xây dựng cái mới, từ bỏ cái cũ và chào đón cái mới. Mỗi khi Tết đến Xuân về, mỗi gia đình đều quét dọn vệ sinh môi trường, rửa sạch các loại đồ dùng, tháo giặt đệm chăn màn cửa, vẩy nước quét nhà, phủi phất trần quét mạng nhện, khơi thông mương cống… Khắp nơi tràn ngập không khí hân hoan vui vẻ làm vệ sinh, sạch sẽ đón Xuân mới.

Thông thường, các gia đình đều dọn dẹp nhà cửa kỹ lưỡng trong những ngày trước thềm năm mới. Lau chùi cửa sổ, quét sàn, lau rửa đồ đạc, để chuẩn bị đón năm mới và quét sạch những điều xui xẻo trong năm qua. Ngoài ra, trong ngày Tết người ta thường tránh dọn bụi vì sợ những điều may mắn sẽ bị cuốn trôi.

Chuẩn bị đồ Tết

Sau đó từng nhà chuẩn bị đồ Tết. Đồ Tết bao gồm gà, vịt, thịt cá, trà rượu dầu tương, đường và trái cây… đều chọn mua đầy đủ. Đồng thời còn chuẩn bị một số quà để thăm họ hàng, bạn bè trong ngày đầu năm mới. Trẻ con thì muốn được mua quần áo và mũ mới để mặc trong ngày Tết.

Tranh Tết, đèn lồng và pháo

Hình hậu năm mới và câu đối cửa hậu đều bắt nguồn từ thần hậu đàn ông. Tranh Tết xuất hiện sớm nhất từ ​​thời Nghiêu và Thuấn. Trong số các loại tranh ngày Tết, tranh cửa có nguồn gốc sớm nhất, hình thành từ tranh thần cửa thời xa xưa.

Dán tranh tết và dán câu đối hai bên cửa đều bắt nguồn từ dán hình Môn Thần. Tranh Tết bắt đầu xuất hiện từ thời kỳ Nghiêu Thuấn. Trong số các loại tranh ngày Tết, tranh cửa có nguồn gốc sớm nhất, hình thành từ tranh Thần cửa thời cổ.

Câu đối hai bên cửa còn được gọi là câu đối cửa, câu đối xuân, câu đối, bùa đào… Câu đối thường tinh tế, đối ngẫu, ngắn gọn, biểu đạt nguyện vọng tốt đẹp. 

Một tên gọi khác của Tết Nguyên Đán được gọi là “Quá niên”. Theo truyền thuyết, “niên” là một con vật trong tưởng tượng mang đến vận khí xấu. Năm cũ cây cối khô héo, hoa cỏ không mọc. Năm mới đến, vạn vật sinh trưởng, muôn hoa đua nở.

Vậy làm sao để năm cũ trôi qua? Cần nổ pháo, thế là có tập tục đốt pháo. Pháo Tết được làm bằng giấy đỏ cuộn thuốc súng, khi nổ xong sẽ để lại một ít giấy đỏ trên đường mòn. Theo truyền thống, người ta tin rằng tiếng pháo nổ rất lớn, có thể xua đuổi quỷ hồn tà ác. Tuy nhiên ngày nay, hầu hết các thành phố đều cấm đốt pháo vì lý do an toàn.

Cả nhà đoàn viên đón giao thừa

Tết Nguyên Đán là ngày lễ vui vẻ, an lành, cũng là ngày đoàn tụ gia đình, những người con xa quê đều muốn về quê ăn Tết. Đêm trước giao thừa là đêm 30 tháng 12 Âm lịch của năm cũ, còn gọi là đêm giao thừa hay còn gọi là đêm đoàn viên. Lúc này là thời khắc chuyển giao giữa cái cũ và cái mới, đón giao thừa là một trong những hoạt động quan trọng nhất của năm mới. Đêm giao thừa, cả nhà già trẻ đều cùng đoàn tụ đón giao thừa, cùng hưởng niềm vui gia đình.

Kính Thần Phật và chúc Tết

Tết Nguyên đán là khoảng thời gian bận rộn của các ngôi chùa. Người dân thường đến chùa thắp hương vào ngày mùng 3 Tết và cầu xin Thần linh phù hộ độ trì trong năm mới. Nhiều ngôi chùa lớn cũng sẽ tổ chức lễ hội múa lân sư rồng ở sân đình.

Sau khi tiếng chuông giao thừa vang lên, pháo nổ trên đường phố nối tiếp nhau vang lên, gia đình nào cũng tràn đầy niềm vui. Năm mới đã bắt đầu, nam nữ, trẻ em đều mặc quần áo mới, lễ bái Thần Phật, và sau đó gửi lời chúc mừng năm mới đến những người lớn tuổi trong gia đình.

Trong lời chúc Tết, trước tiên thế hệ trẻ phải chúc Tết người lớn tuổi, chúc người lớn tuổi trường thọ an khang, người lớn tuổi có thể phát tiền mừng năm mới đã chuẩn bị trước cho con cháu. Tương truyền rằng tiền mừng tuổi năm mới có thể trấn áp tà khí, con cháu  nhận được tiền mừng tuổi thì cả năm bình an.

Không khí náo nức của ngày lễ không chỉ tràn ngập trong từng hộ gia đình mà còn lan tỏa khắp các ngõ phố, ngõ xóm, có nơi còn diễn ra các phong tục như múa lân, rước đèn rồng, đốt lửa xã, chợ hoa, đình chùa hội chợ. 

Những điều cấm kỵ trong ngày Tết âm lịch 

Ngày Tết đầu năm, có khá nhiều điều kiêng kỵ. Tránh tắm gội, giặt quần áo và đổ rác vào sáng mùng 1 Tết kẻo của cải bị rửa trôi.

1. Kỵ làm vỡ đồ đạc

Đặt tất cả cốc, đĩa, đồ trang trí dễ vỡ, đồ sứ và các vật dụng khác một cách cẩn thận, đặc biệt nếu có trẻ em và vật nuôi trong nhà. Bởi vì đánh vỡ đồ vật sẽ làm hỏng sự giàu có và may mắn của bạn. Tương truyền, nếu bạn chẳng may làm vỡ một cái gì đó, bạn nên bọc nó trong giấy đỏ, sau đó thầm niệm câu “Năm mới bình an”, để trên bàn thờ Thần, đợi năm ngày rồi mới vứt bỏ.

2. Kỵ tắm rửa và gội đầu vào buổi sáng

Người xưa cho rằng tắm gội vào ngày đầu năm mới sẽ cuốn trôi của cải, tài lộc.

3. Kỵ gọi tên đầy đủ để đánh thức

Những người thường nóng nảy nên chú ý, đừng nhờ người khác gọi tên đầy đủ vào ngày đầu năm mới, nếu không điều này sẽ khiến họ bị thúc giục làm việc cả năm.

4. Kiêng ăn cháo, thịt, thuốc vào buổi sáng.

Thời trước, người ta ăn cháo vì nghèo, không đủ tiền ăn, nên ăn cháo vào ngày đầu năm mới mang ý nghĩa dẫn đến nghèo khổ quanh năm. Ngoài ra, ngày đầu năm nên tránh sát sinh, không nên ăn thịt. Bên cạnh đó, trừ khi bị ốm, những người khỏe mạnh không thích hợp để uống các loại thuốc bổ như thuốc vitamin vào ngày này.

5. Kỵ nấu cơm mới

Mùng 1 Tết phải ăn cỗ Tết còn sót lại trong đêm giao thừa, ngụ ý năm ngoái đồ ăn ăn không hết, năm nay còn thừa.

6. Kỵ ngủ trưa

Người xưa có câu nói “không ngủ ban ngày” là khuyên mọi người đừng lười biếng, ngủ trưa ngày đầu năm mới sẽ ảnh hưởng đến vận may sự nghiệp.

7. Kỵ giặt ủi

Không giặt quần áo mùng 1 và mùng 2. Tương truyền, hai ngày này là sinh nhật của Thần nước nên không giặt quần áo.

8. Kỵ vẩy nước, quét và đổ rác

Theo truyền thống, nhà nào cũng có phước, nếu bạn vẩy nước, quét nhà, đổ rác vào ngày đầu tiên của năm mới, sẽ xua đuổi Thần Tài, của cải và may mắn sẽ bị cuốn trôi. Do đó, bạn không nên vứt rác vào ngày này.

Những điều kiêng kỵ trong ngày mùng 2 Tết:

9. Tặng quà nên tặng theo cặp

Con gái lấy chồng về quê chúc Tết thì không nên biếu số lẻ, số lẻ là xui nên lễ vật do con rể mang về phải theo từng cặp.

10. Con gái lấy chồng nên mùng 2, mùng 3 về nhà ngoại.

Ngoài ra, con gái lấy chồng thì về quê vào mùng 2, mùng 3, không nên về quê vào mùng 1, mùng 4, mùng 5 tết, nếu không sẽ dẫn đến vận không tốt cho nhà mẹ đẻ.

Những điều kiêng kỵ trong ngày mùng 3 Tết:

11. Không đi chúc Tết

Ngày mùng 3 là ngày Xích Cẩu. Xích Cẩu là “Thần thịnh nộ” sẽ mang lại nhiều xui xẻo, vì ngày 3 tháng Giêng âm lịch là ngày hung tinh nên không thích hợp để xuất hành và đi chúc Tết.

Kiêng kỵ ngày mùng 4 Tết.

12. Ngày mùng bốn nghênh đón Ông Táo, không nên ra ngoài

Ngày mùng 4 tết là ngày rước thần trong phong tục dân gian, nghênh đón chúng Thần minh, Thần bếp về để bảo vệ gia đình, tương truyền Thần bếp sẽ điểm danh, vì vậy không nên ra ngoài.

Những điều kiêng kỵ trong ngày mùng 5 tết.

13. Ngày tiễn nghèo

Rác từ mùng 1 đến mùng 4 tết được coi là “lộc”, nhưng sau ngày mùng 5, rác sẽ trở thành “khí nghèo”. Vì vậy, ngày mùng 5 Tết phải dọn hết rác để “tiễn nghèo”, có thể đem lại may mắn, tài vận.

Những điều kiêng kỵ trong ngày mùng 7 Tết.

14. Mùng bảy mọi việc không nên làm

Ngày mùng bảy là “Ngày nhân nhật”, mọi người nên tôn trọng nhau, cha mẹ không nên giáo huấn con cái. Ngoài ra, ngày mùng bảy cũng là ngày “thất sát”, mọi việc không như ý, cố gắng đừng đi du lịch xa.

Những điều kiêng kỵ trong ngày mùng chín

15. Kỵ phơi quần áo

Ngày mùng 9 Tết, chính là  sinh nhật Ngọc Hoàng Đại Đế, vì vậy kỵ phơi quần áo.

Những tục lệ kiêng kỵ trong ngày Tết đã được dân gian lưu truyền từ xa xưa, thực hư không thể nào khảo cứu. Tuy vậy, trên đời có nhiều điều “thà rằng tin là có, còn hơn không tin”. Vì vậy, nên cố gắng chú ý tránh đi những điều kiêng kỵ này, an bình vui vẻ đón năm mới!

---

Theo Vision Times

Trung Nguyên

Nguồn: NTD Việt Nam