Bài 38

Nguyên văn

蔡文姬（1），能（2）辨琴（3），
謝道韞（4），能詠吟（5）。
彼（6）女子，且（7）聰敏（8），
爾（9）男子，當（10）自警（11）。

Bính âm

蔡(cài)              文(wén)              姬(jī),                能(néng)               辨(biàn)                琴(qín)，
謝(xiè)              道(dào)               韞(yùn),           能(néng)               詠(yǒng)               吟(yín)。
彼(bǐ)                女(nǚ)                 子(zǐ),               且(qiě)                  聰(cōng)               敏(mǐn)，
爾(ěr)                男(nán)              子(zǐ),               當(dāng)               自(zì)                     警(jǐng)。

Chú âm

蔡（ㄘㄞˋ)               文（ㄨㄣˊ)                 姬 （ㄐ│），
能（ㄋㄥˊ)               辨（ㄅ│ㄢˋ)              琴（ㄑ│ㄣˊ） ，
謝（ㄒ│ㄝˋ)            道（ㄉㄠˋ)                 韞 （ㄩㄣˋ），
能（ㄋㄥˊ)               詠（ㄩㄥˇ)                 吟（│ㄣˊ）。
彼（ㄅ│ˇ)                女（ㄋㄩˇ)                 子 （ㄗˇ），
且（ㄑ│ㄝˇ)            聰（ㄘㄨㄥ)              敏 （ㄇ│ㄣˇ），
爾（ㄦˇ)                   男（ㄋㄢˊ)                 子（ㄗˇ），
當（ㄉㄤ)                自（ㄗˋ)                     警（ㄐ│ㄥˇ）。

Âm Hán Việt

Thái Văn Cơ, Năng biện cầm,
Tạ Đạo Uẩn, Năng vịnh ngâm.
Bỉ nữ tử, Thả thông mẫn,
Nhĩ nam tử, Đương tự cảnh.

Tạm dịch

Bà Thái Văn Cơ, phân biệt tiếng đàn,
Bà Tạ Đạo Uẩn, ngâm xướng thơ ca.
Họ là phái nữ, thông minh nhanh nhẹn,
Bạn là phái nam, cần tự cảnh giới.

Từ vựng

(1) Thái Văn Cơ (蔡文姬): tên Diễm, là con gái của Thái Ung. Người lưu lại tác phẩm truyền đời “Hồ Già Thập Bát Phách”. Trong “Hậu Hán Thư. Đổng Tự Thê Truyện” nói bà “bác học mà lại có tài phân biệt, lại giỏi âm luật.” Trích dẫn về Đường Lý Hiền Thái tử trong “Ấu Đồng Truyện” của Lưu Chiêu ghi chú rằng: Đêm tối Ung đàn cổ cầm một dây. Diễm nói: “Dây thứ hai” Ung nói: “Ngẫu nhiên mà nghe được thôi”. Vì thế cắt đứt một dây rồi hỏi, Diễm nói: “Dây thứ tư.” Chẳng sai chút nào.
(2) năng (能): có thể.
(3) biện cầm (辨琴): phân biệt tiếng đàn.
(4) Tạ Đạo Uẩn (謝道韞): nữ thi nhân thời Đông Tấn. Cháu gái Tạ An Chi, con gái của An Tây tướng quân Tạ Dịch, là con dâu của Vương Hi Chi, là vợ của Vương Ngưng Chi.
(5) vịnh ngâm (詠吟): ngâm xướng thơ ca.
(6) bỉ (彼): họ, bọn họ, ở chỗ này là chỉ Thái Văn Cơ và Tạ Đạo Uẩn.
(7) thả (且): còn.
(8) thông mẫn (聰敏): thông minh nhanh nhẹn.
(9) nhĩ (爾): bạn, anh, ngươi, các bạn, các anh, các ngươi.
(10) đương (當): nên, cần phải.
(11) tự cảnh (自警): bản thân cảnh giới, xem chừng bị kém cỏi.

Dịch nghĩa tham khảo

Cuối thời Đông Hán, Thái Văn Cơ là con gái của Thái Ung, có thể từ tiếng đàn phân biệt ra được dấu hiệu lành dữ. Tạ Đạo Uẩn cháu gái của Tể tướng Tạ An triều Tấn thì có thể xuất khẩu thành thơ (mở miệng ra là thành bài thơ).

Họ là phái nữ mà thiên tư (tư chất tự nhiên) còn thông tuệ như vậy, các bạn là những nam sinh càng nên xem chừng bản thân khéo lại bị kém cỏi, cần tăng cường nỗ lực thật tốt mới đúng.

Đọc sách luận bút

Ở đây nhắc tới hai vị tài nữ trong tứ đại tài nữ của lịch sử Trung Quốc, ngoài Ban Chiêu, Lý Thanh Chiếu, thì chính là Thái Diễm và Tạ Đạo Uẩn. Vì từ góc độ phái nữ học giỏi có thành tựu này mà động viên phái nam càng nên đọc sách thật tốt. Có điều hai vị tài nữ này mặc dù đều tài hoa kinh người, nhưng tính tình lại rất khác nhau.

Thái Diễm, tự Văn Cơ, là con gái của Thái Ung ở cuối thời Đông Hán, cả đời lang bạt kỳ hồ, vận mệnh nhiều thăng trầm, mọi người hẳn nhiên rất quen thuộc, cũng rất đồng cảm với bà. Là một cô gái yếu đuối, sau khi kết hôn một năm thì chồng bà mất, sau đó bà bị bắt làm tù binh gả cho vua Hung Nô sinh được một bé gái, về sau được Tào Tháo bỏ số tiền lớn chuộc về, tái giá lần nữa, chịu cảnh thống khổ mẹ con phân ly. Cả đời bà đã lưu lại tác phẩm âm luật “Hồ Già Thập Bát Phách”, đây là cống hiến lớn nhất của bà. Nhưng những sáng tác văn thơ khác của bà lưu lại rất ít. Trong “Tùy Thư. Kinh Tịch Chí” có một cuốn “Thái Văn Cơ Tập”, nhưng đã thất truyền. Đoán chừng có liên quan đến nhiều bi tình ly hận của bà. Hiện tại tác phẩm văn học của Thái văn Cơ chỉ còn hai bài “Bi Phẫn Thi”. Ý chính vẫn là bi phẫn.

Tuy tác phẩm của Thái Văn Cơ chân tình, nhưng tình cảm ai oán và bi thương quá nặng, mặc dù làm người ta đồng tình thương xót, nhưng cuối cùng không nhảy ra khỏi tình cảm phái nữ nhỏ hẹp. Mà Tạ Đạo Uẩn thời Đông Tấn thì hoàn toàn khác biệt, cũng gặp phải biến cố, chồng con đều bị sát hại, nhưng bà tâm chí kiên cường, chính khí lẫm liệt, làm cho người ta kính ngưỡng. Mọi người xem câu chuyện bên dưới, sẽ phát hiện ra cảnh giới và nhân cách của Tạ Đạo Uẩn, không giống người thường. Bà hoàn toàn lĩnh ngộ được mục đích chân chính của người đọc sách. Có can đảm thực hành trung nghĩa, bảo vệ bách tính, không có chút nào ai oán. Vì vậy tác phẩm của bà ý cảnh cao xa, khí thế hùng vĩ, không phủ lên cảm xúc bi thương quá mức, chính khí tràn đầy.

Câu chuyện “Vịnh nhứ tài” Tạ Đạo Uẩn tỏ rõ bậc anh thư

Tạ Đạo Uẩn được người đời sau tôn làm người đứng đầu trong tứ đại tài nữ Trung Quốc, bà không chỉ xuất thân nơi danh môn (con nhà danh tiếng), tài hoa hơn người, bởi vì một câu “Vị nhược liễu nhứ nhân phong khởi” (Chưa bằng hoa liễu gió thổi bay) mà nổi danh thiên hạ, càng có thể so với nữ anh hùng Hoa Mộc Lan.

Trong “Thế Thuyết Tân Ngữ” ghi chép rằng: lúc Tạ Đạo Uẩn mười bốn tuổi, có một lần gia đình hội tụ vào một ngày đông, trùng hợp có tuyết lớn bay đầy trời, chú ruột của bà là Tể tướng Tạ An đột nhiên có nhã hứng ra đề hỏi hai người cháu mình đang ngồi chung: “Bạch tuyết phân phân hà sở tự?” (Tuyết trắng tới tấp giống gì nhỉ?) Anh họ của Tạ Đạo Uẩn là Tạ Lãng nhanh nhẩu trả lời: “Tát diêm không trung soa khả nghĩ.” (Tung muối lên không chẳng khác chi) Tạ Đạo Uẩn tiếp lời: “Vị nhược liễu nhứ nhân phong khởi” (Chưa bằng hoa liễu gió thổi bay) Ý nói, hình ảnh Tạ Lãng ví von không bằng hình ảnh hoa liễu bị gió thổi bay, như thế tự nhiên hơn. Tạ An nghe xong vỗ bàn khen ngợi, không nghĩ tới đứa cháu gái nhỏ này có thể xuất ra ý cảnh vần thơ đẹp như vậy, thế là rất tán thưởng bà, cho rằng bà so sánh rất tinh diệu, ý tứ văn vận thật nhanh nhạy thông minh. Người đời sau này đã mượn cụm từ “Vịnh nhứ tài” này để khen ngợi người nữ có tài văn thơ.

Người người đều biết bà là người có tài văn thơ, lại không biết bà là người trung nghĩa, lâm nguy không sợ, nam giới không bì kịp. Cha của Tạ Đạo Uẩn là tướng quân, bản thân bà là trưởng nữ, gia giáo đều xem trọng văn võ, bởi vậy bà được hun đúc tài văn có thể so với Lý Thanh Chiếu, tài võ can đảm có thể so với Hoa Mộc Lan.

Năm đó, Vương Ngưng Chi chồng bà làm Thái thú Cối Kê, Tôn n làm loạn, lửa chiến tranh lan đến Cối Kê. Bà vì bảo vệ thành, tự mình chiêu mộ mấy trăm gia đinh (đầy tớ) mỗi ngày tiến hành huấn luyện. Sau khi đại quân của Tôn n xông vào thành Cối Kê, chồng bà Vương Ngưng Chi và con cái tất cả đều bị giết. Tạ Đạo Uẩn mắt thấy chồng con gặp thảm nạn, có thể nén chịu đau buồn to lớn, không sợ chút nào, binh khí cầm tay ôm theo cháu gái phấn chấn giết giặc. Cuối cùng, vì không địch lại số đông nên bị bắt, Tôn n có lần muốn giết cháu ngoại Tôn Đào của bà, đến uy hiếp thì bà cao giọng nói: “Chuyện nhà họ Vương, liên quan gì họ khác? Đây là cháu ngoại Lưu Đào, nếu như cũng muốn giết nữa, chi bằng giết ta trước!” Tôn n sớm nghe nói Tạ Đạo Uẩn tài hoa xuất chúng, nay gặp bà có phẩm đức cao thượng như vậy, có thể oai phong lẫm liệt, không sợ hãi chút nào, sinh lòng cảm phục, thả bà ra.

Về sau, bà cả đời không tái giá, sống một mình trong núi, trải qua cuộc sống ẩn sĩ thanh tịnh, bà viết ra bài “Thái Sơn Ngâm” nổi tiếng, dù chồng con trong ‘chiến loạn Tôn n’ đều bị giết, trong thơ của bà chẳng những không có bộc lộ ra ai oán của nữ nhân bình thường, ngược lại ý cảnh lại còn hùng vĩ cao xa. Chính như thế, các bài thơ do Tạ Đạo Uẩn sáng tác đều được hậu thế khen ngợi, có thể để đời. Thơ văn đã phản ánh ra lòng dạ cùng nhân cách bất phàm của bà, đọc mà nổi lên chính khí con người, tâm cảnh rộng lớn, tha thiết tự nhiên. Cho nên mọi người kính ngưỡng bà, chứ không phải thương xót, xếp bà đứng đầu trong các vị tài nữ vì nhân cách như thế mới tương xứng.

Tác giả: Lưu Như

Nguồn ChanhKien.Org

Xem Tam Tự Kinh – Tập 39: Lưu Yến thiên thư thông minh

Video tham khảo: Tài nữ Tạ Đạo Uẩn vịnh thơ