Bài 36

Nguyên văn

蘇老泉（1），二十七，
始（2）發憤（3），讀書籍。
彼（4）既（5）老（6），猶（7）悔（8）遲（9），
爾（10）小生（11），宜（12）早思（13）。
若（14）梁灝（15），八十二，
對（16）大廷（17），魁（18）多士（19）。
彼（20）既成（21），眾稱異（22），
爾小生，宜立志。

Bính âm

蘇(sū)              老(lǎo)             泉(quán),             二(èr)                十(shí)                七(qī)，
始(shǐ)             發(fā)               憤(fèn),                讀(dú)               書(shū)               籍(jí)。
彼(bǐ)               既(jì)                 老(lǎo),                猶(yóu)             悔(huǐ)                遲(chí)，
爾(ěr)               小(xiǎo)           生(shēng),           宜(yí)                早(zǎo)               思(sī)。
若(ruò)            梁(liáng)           灝(hào),               八(bā)              十(shí)                二(èr)，
對(duì)             大(dà)              廷(tíng),               魁(kuí)              多(duō)              士(shì)。
彼(bǐ)               既(jì)                 成(chéng),           眾(zhòng)        稱(chēng)          異(yì)，
爾(ěr)               小(xiǎo)           生(shēng),           宜(yí)                立(lì)                   志(zhì)。

Chú âm

蘇（ㄙㄨ)              老（ㄌㄠˇ)                泉（ㄑㄩㄢˊ），
二（ㄦˋ)                 十（ㄕˊ)                    七（ㄑ一），
始（ㄕˇ)                 發（ㄈㄚ)                 憤（ㄈㄣˋ），
讀（ㄉㄨˊ)             書（ㄕㄨ)                 籍（ㄐ一ˊ）。
彼（ㄅ一ˇ)             既（ㄐ一ˋ)                老（ㄌㄠˇ），
猶（一ㄡˊ)             悔（ㄏㄨㄟˇ)            遲（ㄔˊ），
爾（ㄦˇ)                 小（ㄒ一ㄠˇ)            生（ㄕㄥ），
宜（一ˊ)                 早（ㄗㄠˇ)                思（ㄙ）。
若（ㄖㄨㄛˋ)         梁（ㄌ一ㄤˊ)            灝（ㄏㄠˋ），
八（ㄅㄚ)              十（ㄕˊ)                    二（ㄦˋ），
對（ㄉㄨㄟˋ)         大（ㄉㄚˋ)                廷（ㄊ一ㄥˊ），
魁（ㄎㄨㄟˊ)         多（ㄉㄨㄛ)             士（ㄕˋ）。
彼（ㄅ一ˇ)             既（ㄐ一ˋ)                成（ㄔㄥˊ），
眾（ㄓㄨㄥˋ)         稱（ㄔㄥ)                 異（一ˋ），
爾（ㄦˇ)                 小（ㄒ一ㄠˇ0           生（ㄕㄥ），
宜（一ˊ)                 立（ㄌ一ˋ)                志（ㄓˋ）。

Âm Hán Việt

Tô Lão Tuyền, Nhị thập thất,
Thủy phát phấn, Độc thư tịch.
Bỉ kí lão, Do hối trì,
Nhĩ tiểu sinh, Nghi tảo tư.
Nhược Lương Hạo, Bát thập nhị,
Đối đại đình, Khôi đa sĩ.
Bỉ kí thành, Chúng xưng dị,
Nhĩ tiểu sinh, Nghi lập chí.

Tạm dịch

Lão Tuyền Tô Tuân, năm hai bảy tuổi,
Mới hạ quyết tâm, nghiên cứu kinh sách.
Trò nhỏ như bạn, nên sớm suy nghĩ.
Giống như Lương Hạo, tám mươi hai tuổi,
Đối đáp triều đình, đứng đầu học sĩ,
Ông thành công rồi, dân chúng khen ngợi,
Trò nhỏ như bạn, nên sớm lập chí.

Từ vựng

(1) Tô lão tuyền (蘇老泉): chính là Tô Tuân, tự là Minh Doãn, hay gọi là lão Tuyền, là một văn học gia nổi tiếng thời Bắc Tống.
(2) thủy (始): bắt đầu, mới.
(3) phát phẫn (發憤): hạ quyết tâm, quyết định, gắng đạt được tiến bộ tinh thông.
(4) bỉ (彼): hắn, nó, người ấy, anh ta. Ở đây chỉ Tô Tuân.
(5) ký (既): đã, rồi.
(6) lão (老): chỉ tuổi tác không nhỏ.
(7) do (猶): còn, vẫn còn.
(8) hối (悔): hối hận.
(9) trì (遲): trễ, muộn.
(10) nhĩ (爾): anh, ngươi, bạn, các anh, các bạn, các ngươi.
(11) tiểu sinh (小生): thế hệ trẻ tuổi, người thanh niên.
(12) nghi (宜): cần phải, nên.
(13) tảo tư (早思): suy nghĩ sớm một chút, nghĩ cho rõ.
(14) nhược (若): như, giống như.
(15) Lương Hạo (梁灝): người thời Tống, rất thích đọc sách, năm 82 tuổi thi đỗ Trạng Nguyên.
(16) đối (對): trả lời, đối đáp, đáp lời.
(17) đại đình (大廷): triều đình.
(18) khôi (魁): hạng nhất.
(19) đa sĩ (多士): rất nhiều người đọc sách.
(20) bỉ (彼): kia, nọ, ở đây là chỉ Lương Hạo.
(21) thành (成): thành công.
(22) xưng dị (稱異): tán thưởng, khen ngợi sự đặc biệt, xuất sắc của anh ta.

Dịch nghĩa tham khảo

Tô Tuân triều Tống, cho đến năm 27 tuổi mới quyết tâm cần phải nỗ lực đọc sách. Như Tô Tuân, tuổi tác không còn nhỏ, vẫn vì bản thân mà đọc sách nhỡ khi tuổi già sẽ hối hận, các bạn trẻ tuổi tiểu bối (vai dưới), cần phải suy nghĩ sớm một chút, nghĩ rõ ràng đạo lý bên trong đó.

Như Lương Hạo triều Tống, 82 tuổi mới thi đỗ Trạng Nguyên, tại đợt thi đình (kỳ thi cuối cùng ở cung điện do nhà vua chủ trì) ở triều đình đã đối đáp trôi chảy, từ trong tất cả người đọc sách dự thi mà trổ hết tài năng, trở thành Trạng Nguyên.

Như Lương Hạo lớn tuổi như thế, còn có thể nỗ lực không ngừng thi đỗ Trạng Nguyên, đạt thành chí hướng kiên định của mình, tất cả mọi người đều khen ngợi thành tựu trác tuyệt (xuất sắc vượt trội) của ông. Mà các bạn là học sinh trẻ tuổi, càng cần phải noi theo tinh thần của ông, nhân thuở thiếu thời lập định chí hướng, sớm chăm chỉ học tập.

Đọc sách luận bút

Ở hai bài học trước, là từ gia cảnh bần hàn, động viên người trong nghịch cảnh không nên để những điều kiện khách quan gây trở ngại, chỉ cần có quyết tâm liền có thể khắc phục khó khăn, học tập sẽ thành công. Bài học này vẫn là động viên người ta cần phải đọc sách, chẳng qua là đổi góc độ, từ góc độ tuổi tác mà khuyên giải, đồng thời đưa ra hai tấm gương nổi tiếng là văn học gia Tô Tuân và Lương Hạo của triều Tống.

Bọn họ cất bước tuy muộn, lúc ý thức được sự quan trọng của việc đọc sách thì e rằng hối hận không kịp, có can đảm gắng sức đuổi theo. Khuyên nhủ người cất bước trễ cũng đều không sao cả, nhưng vẫn phải tiếp thu dạy bảo, sớm đọc sách chớ có chậm trễ thời gian. Chỉ nghiên cứu căn bản, Tô Tuân cuối cùng đã có thể tự giác đọc sách, là bởi vì chính mình đã minh bạch được mục đích của đọc sách, không nên vì công danh (xem câu chuyện bên dưới), triều đình thông qua khoa cử để chọn lấy nhân sĩ có tài, vì mong tìm được hiền tài an bang trị quốc, nhưng nếu như thí sinh chỉ là vì công danh mà tham gia, thì đã vi phạm với ý chí ban đầu của người đọc sách. Nói cách khác, động viên mọi người sớm sớm học tập đọc sách, đồng thời cũng không quên nhắc nhở về sự ‘thuần chính’ là một khoản quan trọng của người đọc sách.

Mặt khác là không được để quan điểm của đời thường trói buộc, học đến già thi đến già, thi đỗ hay không thi đỗ không phải là mục đích, đọc sách đến già học tập đến già, để cho mình có kiến thức, tỏ tường đạo lý mới là mục đích, đây chính là niềm vui của bản thân, tu dưỡng kiến thức chính là không ngừng đề cao. Lương Hạo và Tô Tuân đều là những người chân chính hiểu được mục đích của đọc sách, do đó mới phấn khởi tiến tới, không cần người khuyên, cũng không sợ người khác chế giễu, bởi vì trong tâm họ đều hiểu được mình đọc sách là vì tu chính bản thân, hướng thánh hiền làm chuẩn, nếu như thi không đậu, vậy sẽ làm độc thiện kỳ thân (làm một người tốt), nếu như thi đậu, vậy sẽ làm thêm việc cứu giúp thiên hạ, có thể tiến có thể lùi, không hề chấp trước, trong lòng hiểu rõ. Minh bạch ra điểm này, thì sẽ không dao động phương hướng và ý chí của mình, viết văn chương liền sẽ có tư tưởng sâu rộng, bởi vì ‘văn như kỳ nhân’ (văn giống như người).

Có thể thấy rằng sớm đọc sách cùng sớm lập chí, đồng thời hiểu được lập chí chân chính như thế nào, đối với người đọc sách mà nói là phi thường trọng yếu.

Câu chuyện “Tô Tuân nỗ lực đọc sách”

Tô Tuân là người Mi Sơn Mi Châu triều Tống, ông cùng con cả Tô Thức (tức Tô Đông Pha), và con thứ Tô Triệt, đều là văn nhân nổi tiếng Trung Quốc, người đời gọi ba cha con họ là “Tam Tô”.

Thời thiếu niên Tô Tuân là người không thích đọc sách, lúc 27 tuổi, anh họ của ông đỗ khoa cử làm quan, ông mới đột nhiên nghĩ đến mình cần phải nỗ lực đọc sách. Thế là ông quyết tâm, dốc lòng nghiên cứu Lục kinh học thuyết bách gia. Một năm sau, Tô Tuân tham gia thi cử, chẳng may thi rớt. Quay về nhà, ông thở dài thườn thượt nói rằng: “Ta nhất định là chuẩn bị đã không đầy đủ, cho nên mới không thể có tên trên bảng vàng. Nhưng mà tham gia thi cử để cầu lấy công danh, thực sự không phải là mục đích của học tập đọc sách.” Thế là ông lấy toàn bộ văn chương viết hơn một năm nay đem đốt sạch. Từ đó đóng cửa nỗ lực đọc sách, không còn cất bút viết văn chương nữa.

Trải qua 5-6 năm khổ đọc, Tô Tuân cảm thấy học thức có tăng trưởng lớn, có thể cầm bút viết văn trở lại. Khi ông hạ bút, do tri thức uyên bác, thường trong thời gian rất ngắn có thể hoàn thành một thiên văn chương mấy ngàn chữ, luận điểm văn chương chính xác, kiến giải độc đáo, rất được người đọc sách lúc bấy giờ tôn sùng.

Trong thời kỳ vua Tống Nhân Tông, Tô Tuân mang theo Tô Thức và Tô Triệt đến kinh đô Biện Kinh. u Dương Tu sau khi nhìn thấy văn chương của Tô Tuân, rất khen ngợi tài hoa của ông, đề cử ông cho Tể tướng Hàn Kỳ. Hàn Kỳ cũng rất khen ngợi tài viết văn của ông, trọng đãi ông rất nhiều. Từ đó Tô Tuân vang danh thiên hạ, người người tranh nhau đọc văn chương của ông, cũng bắt chước phương pháp sáng tác của ông. Đối với lúc bấy giờ và thế hệ sau đều có ảnh hưởng xâu xa.

Câu chuyện “Lương Hạo hơn tám mươi tuổi đậu Trạng Nguyên”

Lương Hạo triều Tống, từ nhỏ đã yêu thích đọc sách. Nhưng vì lúc trẻ, mỗi năm ông đều tham gia ứng thí song năm nào cũng rớt. Lương Hạo cũng không nhụt chí, từ đầu đến cuối kiên trì không ngừng đọc sách, đối với châm chọc chê cười của người khác, ông chỉ cười nhạt, tiếp tục chuẩn bị ứng thí tiếp cuộc thi tiếp theo.

Dù cho sau đó con của ông thi đỗ Trạng Nguyên, Lương Hạo vẫn trong nhà khổ đọc. Bạn bè gặp ông đều khuyên rằng: “Con của ông đã thi đỗ Trạng Nguyên, sau này ông cũng không lo việc cơm áo nữa, hà tất mỗi năm đều đi thi chi nữa?” Thế nhưng Lương Hạo chỉ cười cười, cũng không vì thế mà thay đổi. Trải qua không ngừng nỗ lực, cuối cùng năm ông 82 tuổi đã thi đậu tiến sĩ.

Trên điện đường ông đối đáp trôi chảy, tuổi cao chí càng cao, các quan đại thần đều rất khâm phục ông, Hoàng đế cũng rất khen ngợi ông. Cuối cùng ông đỗ Trạng Nguyên. Sau đó, ông rất xúc động nói với con cháu: “Sống đến già, học đến già. Chỉ cần kiên trì không ngừng, gậy sắt cũng có thể mài thành kim a!”

Tác giả: Lưu Như

Nguồn ChanhKien.Org

Xem Tam Tự Kinh – Tập 37: Thánh tiểu nhi – Tổ Oánh

Video tham khảo: Tô Tuân nỗ lực học tập