Bài 10

Nguyên văn

稻（1）粱（2）菽（3），麥（4）黍（5）稷（6），
此六谷（7），人所（8）食（9）。
馬牛羊，雞犬（10）豕（11），
此六畜（12），人所飼（13）。

Bính âm

稻(dào)            粱(liáng)           菽(shú)，           麥(mài)            黍(shǔ)            稷(jì)，
此(cǐ)               六(liù)                穀(gǔ)，             人(rén)             所(suǒ)            食(shí)。
馬(mǎ)            牛(niú)               羊(yáng),            雞(jī)                犬(quǎn)           豕(shǐ)，
此(cǐ)               六(liù)                畜(chù)，           人(rén)            所(suǒ)             飼(sì)。

Chú âm

稻（ㄉㄠˋ）            粱（ㄌ一ㄤˊ）            菽（ㄕㄨˊ），
麥（ㄇㄞˋ）            黍（ㄕㄨˇ）                稷（ㄐ一ˋ），
此（ㄘˇ）                六（ㄌ一ㄡˋ）            穀（ㄍㄨˇ），
人（ㄖㄣˊ）            所（ㄙㄨㄛˇ）            食（ㄕˊ）。
馬（ㄇㄚˇ）            牛（ㄋ一ㄡˊ）            羊（一ㄤˊ），
雞（ㄐ一）             犬（ㄑㄩㄢˇ）            豕（ㄕˇ），
此（ㄘˇ）                六（ㄌ一ㄡˋ）            畜（ㄔㄨˋ），
人（ㄖㄣˊ）            所（ㄙㄨㄛˇ）            飼（ㄙˋ）。

Âm Hán Việt

Đạo Lương Thục, Mạch Thử Tắc,
Thử lục cốc, Nhân sở thực.
Mã Ngưu Dương, Kê Khuyển Thỉ,
Thử lục súc, Nhân sở tự.

Tạm dịch

Lúa, Kê, Đậu, Mạch, Lúa nếp, Cao lương,
Lục cốc này đây, con người được ăn.
Ngựa, Trâu, Dê, Gà, Chó, Lợn sáu loại,
Lục súc này đây, con người được nuôi.

Từ vựng

（1）Đạo (稻): tên thực vật của cây lúa. Thân cao 3-4 xích (hay còn gọi là thước, là đơn vị đo chiều dài Trung Quốc, bằng 1/3 mét), rắn chắc kết hạt thành chuỗi. Hạt hình bầu dục, có vỏ cứng, sau khi xát vỏ chính là gạo.
（2）Lương (粱): tên thực vật kết hạt nhỏ, màu vàng, có thể ăn. Thường gọi là túc, chính là tiểu mễ (gạo kê).
（3）Thục (菽): tên gọi chung các loại đậu.
（4）Mạch (麥): tên thực vật của lúa mạch, lúa mì. Khai hoa kết hạt vào mùa hè, hạt có thể mài thành bột mì, làm đường hoặc cất rượu. Có nhiều loại gồm hắc mạch (lúa mì đen), yến mạch, tiểu mạch, đại mạch, v.v.
（5）Thử (黍): tên thực vật của lúa nếp. Lá mỏng dài và nhọn, có lông thô, gân lá song song, hạt màu trắng hoặc vàng nhạt, có chất nhựa.
（6）Tắc (稷): trong cổ thư là loại cốc hay gặp, loại có nhựa dính gọi là thử (黍), loại không dính gọi là tắc (稷), hiện nay gọi là Cao lương. (Ngày xưa cho rằng lúa tắc quý nhất trong trăm giống lúa, cho nên gọi Thần lúa là Tắc.)
（7）Cốc (穀): tên gọi chung của lương thực
（8）Sở (所): vì, là, làm; bị, được.
（9）Thực (食): ăn, thức ăn.
（10）Khuyển (犬): chó.
（11）Thỉ (犬): lợn, heo.
（12）Súc (畜): loài vật mà con người nuôi dưỡng.
（13）Tự (飼): chăn nuôi, vật nuôi.

Dịch nghĩa tham khảo

Gạo, Tiểu mễ, Đậu, Lúa mạch, Lúa nếp và Cao lương, sáu loại cốc này là lương thực chính để con người duy trì sự sống. Ngựa, Trâu, Dê, Gà, Chó, Lợn, sáu loài vật này là những gia súc chính được con người nuôi tại nhà. Tương truyền, khi con người trải qua kiếp nạn Đại hồng thủy, các vị Thần đã mang sáu con vật và sáu loại cốc này từ thế giới của Thần xuống, đồng thời dạy con người chăn nuôi và trồng trọt để giúp con người vượt qua đại nạn. Đây là lòng từ bi của Thần đối với con người, từ đó con người có thể tự lực nuôi sống, Lục cốc và Lục súc đã trở thành nhu cầu thiết yếu trong sinh hoạt hàng ngày của con người.

Đọc sách luận bút

Từ Ngũ hành và Ngũ thường ở hai bài trước, bài này nói đến Lục cốc và Lục súc, hiển nhiên là chiểu theo nội dung được sắp xếp từ nhỏ đến lớn sẽ dễ dàng cho việc học thuộc lòng. Vẫn như trước, bài này sẽ giới thiệu những thứ liên quan đến sinh hoạt thường ngày của con người, để sinh tồn nhất định phải có được thực vật và súc vật cơ bản. Thực ra, là một con người, nên hiểu biết rõ cuộc sống con người là điều cơ bản của việc đọc sách làm người, nếu không hiểu biết những thường thức cơ bản của cuộc sống hàng ngày, người đọc sách sẽ trở thành người học vẹt; thoát ly khỏi cuộc sống con người mà nghiên cứu học vấn, thì học sẽ không để áp dụng, không thể thành người hữu dụng được người đời và xã hội công nhận. Vì vậy, chữ ‘Trí’ 智 trong từ ‘Trí tuệ’ 智慧được chữ ‘Tri’ 知và chữ ‘Nhật’日hợp thành, hiểu biết nhu cầu của cuộc sống hàng ngày, sự vận hành và mối quan hệ giữa người với người, biết ý nghĩa mặt trời chiếu rọi khắp mặt đất, và hiểu được mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, để thiên hạ quốc thái dân an, mới là căn bản của nghiên cứu học vấn. Vì vậy, mọi tri thức cần thiết trong cuộc sống con người thế nào cũng liên quan với Nho gia. Nho sinh nếu không biết việc nhà nông và thiên văn, lịch pháp, địa lý thì tương lai sẽ không có cách nào an bang trị quốc, cứu tế thiên hạ bách tính. Đây là những điều cần phải hiểu.

Trung Quốc đất rộng tài nguyên phong phú, khí hậu các nơi, hoàn cảnh khác nhau nên lương thực chủ yếu ở mỗi nơi cũng khác nhau, theo địa phương mà có phương thức thích hợp, phương Nam thì trồng lúa, phương Bắc thì trồng lúa mạch, Tây Bắc thích hợp chăn nuôi, vùng cao nguyên hoàng thổ ở giữa thì thích hợp trồng hoàng mễ, tiểu mễ và cao lương.

Câu chuyện “Nguồn gốc của cây lúa”

“Gặt lúa ngay giữa trưa, Mồ hôi rơi xuống đất, Ai biết trong mâm cơm, Hạt hạt đều vất vả.” Đây là bài《 Mẫn Nông Thi 》của Lý Thần đời Đường. ‘Mẫn’ chính là thương cảm, ‘mẫn nông’ chính là đồng cảm thương xót người nông dân. Cả bài thơ miêu tả sâu sắc cảnh những người nông dân ngày xưa vác cuốc, mồ hôi nhọc nhằn dưới trời nắng gắt, gieo từng hạt từng hạt cho chúng ta mỗi ngày đủ ba bữa cơm. Ý nghĩa của bài thơ này là cảnh giác thế nhân, có được một bữa cháo một bữa cơm là không hề dễ dàng, ngàn vạn lần không nên lãng phí vật tư. Như vậy, hàng ngày chúng ta ăn bát cơm thơm ngào ngạt có nguồn gốc từ đâu? Có một truyền thuyết rất thú vị về nguồn gốc của cây lúa.

Ngày xửa ngày xưa, trên mặt đất vẫn chưa có ruộng đồng và nhà cửa, chỉ toàn là rừng rậm hoang sơ. Khi đó con người vẫn còn sống dựa vào săn bắt và hái lượm. Rồi một hôm, bỗng nhiên trời như bị nứt ra, mưa lớn trút xuống ngày đêm không ngừng, tạo thành một trận lũ lụt lớn chưa từng có.

Rất lâu sau đó nước lũ mới rút, nhưng những động vật nhỏ đều bị nước lũ nhấn chìm, hoa quả cũng bị hư hỏng hết. Có người đi săn bắt để kiếm ăn nhưng lại bị loài khác ăn thịt, không có gì để ăn nên rất nhiều người đã bị chết đói. Loài người đáng thương chỉ biết cau mày ủ dột, không nghĩ được cách nào để vượt qua khó khăn.

Lúc này, trên một hòn đảo ở phương Đông, nơi có nhiều Thiên Thần ở đó, họ tận mắt chứng kiến đồ ăn của con người ngày càng khan hiếm. Họ vô cùng thương cảm với con người, thế là họ bàn nhau để giúp đỡ con người vượt qua khó khăn.

Sau cuộc họp bàn đó, họ phái Phục Hy dạy con người chăn nuôi, Thần Nông dạy con người canh tác. Trâu và ngựa cần cù chịu khổ giúp con người cày bừa và kéo xe; còn sữa dê có thể là thức uống để con người bổ sung dinh dưỡng; gà thì mỗi buổi sáng sớm có thể gáy để đánh thức con người dậy bắt đầu ngày mới để làm việc; mặc dù lợn chỉ biết ăn và ngủ, nhưng có thể cung cấp thịt để làm thức ăn cho con người; còn chó thì lại trung thành trông giữ nhà.

Các hạt lúa trong thế giới của Thần, vốn ra dày đặc chi chít từ gốc tới ngọn của cây lúa, hơn nữa các hạt lúa chín cũng rất dễ rụng. Vấn đề là, các hạt lúa đưa đến nhân gian phải đi qua vùng biển lớn, các hạt lúa nhỏ bé thế này thì vận chuyển thế nào đây? Và do ai mang đi đây?

Về sau, các Thiên thần quyết định, để tránh bị rơi rụng trong quá trình vận chuyển đến nhân gian, các hạt lúa nhất định phải được cho dính lên khắp thân của ai gánh vác trách nhiệm để mang đi. Sau đó họ hỏi sáu loài Trâu, Ngựa, Dê, Gà, Chó, Lợn xem có loài nào muốn hoàn thành nhiệm vụ khó khăn này không.

Đầu tiên Trâu tỏ vẻ bất đắc dĩ: “Ụm ò ! Tôi thân xác tuy to, nhưng chỉ biết dùng sức, e là không thể hoàn thành nhiệm vụ này. Tôi thấy hay là để cho Ngựa nhanh nhẹn đảm nhận đi!”

Ngựa vừa nghe vội vàng hồi đáp: “Lông trên người tôi trơn bóng thế này, e là chẳng dính được hạt lúa nào đâu, hay là bảo Gà làm đi!” Ngựa chỉ về phía Gà đang đứng trên lưng mình.

Lúc này, Gà liền lắc đầu mãnh liệt nói: “Ục ục! Ục ục! Cái này không được a! Tôi nhỏ con thế này thì mang được bao nhiêu lúa chứ.”

Rồi đến lượt Dê và Lợn cũng đưa ra lý do từ chối. Lúc đó, chỉ có Chó nghĩ đến cảnh con người sắp chết đói, trong lòng thấy thương xót nói: “Gâu gâu! Gâu! Con người thật đáng thương, hãy để tôi vận chuyển lúa cho!”

Các Thiên thần vui mừng vỗ về Chó và dặn dò: “Trên đường đi nhất định phải thật cẩn thận, những hạt lúa giống trên người ngươi còn sót bao nhiêu, sẽ quyết định việc sau này khi trồng tại nhân gian một cây lúa sẽ ra được bấy nhiêu nhánh bông đấy!”

Thế rồi, chó liền làm cho thân mình ướt sũng, rồi đến bên đống thóc lăn lộn để cho từng hạt thóc vàng ươm dính lên người mình, sau đó cả nhóm sáu loài vật cùng xuất phát. Trên biển lớn mênh mông, từng con sóng dữ đã cuốn trôi dần từng hạt thóc trên người chó. Để bảo vệ những hạt giống quý giá này, chó đã dùng hết sức khom người dựng thẳng đuôi cố gắng vượt qua từng ngọn sóng.

Trải qua chặng đường gian nan, cuối cùng đã đến nhân gian, đáng tiếc là những hạt thóc trên người chó đã bị sóng cuốn gần hết, chỉ còn sót lại một ít dính trên cái đuôi được giơ cao của chó.

Từ đó, cây lúa được trồng rộng rãi trong nhân gian, con người đã có những hạt cơm thơm ngon để ăn và không còn lo bị chết đói nữa. Nhưng bởi vì chỉ còn những hạt dính trên đuôi chó được giơ cao và không bị sóng cuốn mất là được mang đến nhân gian, nên về sau các cây lúa trồng trên mặt đất cũng chỉ ra có một nhánh bông ở trên ngọn mà thôi.
Về sau, vì để báo đáp công ơn của Chó, con người cũng cho Chó được ăn cơm. Còn Trâu Ngựa Dê thì chỉ được ăn rơm rạ, Gà và Lợn thì chỉ được ăn thóc!

Trong cuộc sống, Chó là người bạn trung thành nhất của con người, đuôi của nó nhìn trông giống như một nhánh bông lúa nặng trĩu hạt. Từ câu chuyện trên, chúng ta có thể thấy được sự vất vả trong quá trình đưa các hạt lúa giống đến nhân gian, cũng giống như những người nông dân vất vả bỏ ra biết bao mồ hôi công sức để làm ra từng hạt gạo. Do đó, chúng ta cần phải biết trân quý từng hạt gạo và thức ăn đấy nhé!

Tác giả: Lưu Như

Nguồn ChanhKien.Org

Xem Tam Tự Kinh – Tập 11: Hoàng Đế và âm nhạc

Video tham khảo: Câu chuyện nguồn gốc của lúa gạo