Xem phần 1

2. Sự xuất hiện của phái Ấn tượng là ý đồ phân giới tuyến nhân loại thời hiện đại cuối cùng tách khỏi lý niệm thẩm mỹ truyền thống.

Với sự ra đời của cuộc cách mạng công nghiệp vào năm 1840, sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật công nghiệp và cũng làm các hình thức xã hội thay đổi. Tiếp theo là sự xuất hiện của kỹ thuật điện tử, nhịp điệu đời sống xã hội càng ngày càng nhanh, người ta loại dần hình thức du dương nhẹ nhàng để thay vào nhịp độ nhanh, người ta khẩn trương nên không thấy kịp những gì đang diễn ra, cảm giác cá nhân không còn lý tính.

Loại cảm giác đối với lĩnh vực văn hóa nghệ thuật cũng phát sinh biến đổi lớn, chủ nghĩa thẩm mỹ ấn tượng đã xuất hiện tại thời kỳ này, mục đích cuối cùng mà nó xuất hiện là cách ly giới tuyến nhân loại với quan niệm thẩm mỹ truyền thống lý tính, là thương mại hóa, khoa học hóa công nghiệp bắt đầu thâm nhập vào lĩnh vực nghệ thuật.

Do kỹ thuật nhiếp ảnh không ngừng cải tiến, kỹ thuật nhiếp ảnh không ngừng cải thiện, khả năng kỹ xảo chụp và rửa ảnh phát triển lên cao, sau đó xuất hiện nghệ thuật điện ảnh. Giống như trường phái hội họa đã ra đời phong cách hội họa chủ nghĩa ấn tượng, nghệ thuật nhiếp ảnh cũng bị ảnh hưởng bởi họa phái này mà xuất hiện “Trường phái nhiếp ảnh chủ nghĩa ấn tượng” đã mang lại một sự thay đổi đáng kể trong khái niệm về thẩm mỹ nhiếp ảnh, nhân loại càng ngày càng cường điệu kỹ thuật nhiếp ảnh của bản thân, sự xuất hiện của nó là hồi kết cho Nhiếp họa đỉnh cao. 

Tại sao nói như vậy? Bởi vì từ sự xuất hiện của chủ nghĩa ấn tượng, mỹ thuật nhiếp ảnh xuất hiện sự phân ly với quan niệm cao, sau đó xuất hiện loại chụp ảnh tức thời, chụp ảnh đơn giản và chụp ảnh như thật (từ gốc là nhiếp ảnh trực tiếp), nhiếp ảnh đang di chuyển ra khỏi các tiêu chuẩn của thẩm mỹ cổ điển, không còn chú ý đến bố cục và quá trình sáng tác nghệ thuật, mà chỉ chú trọng đến cái thấy được trực tiếp bằng mắt của cảnh vật và sự kiện.

Nhiếp ảnh chủ nghĩa ấn tượng là loại quan niệm thế nào? Cũng giống như nghĩa đen “ấn tượng”, người chụp ảnh chụp cảnh vật ấn tượng trong đầu não anh ta, kích thích cảm giác suy đồi trong khung hình. Phong cách nhiếp ảnh này tìm cách tái hiện bầu không khí ánh sáng mạnh mẽ và ấn tượng của cảm quan thị giác, độ sáng sủa của hình ảnh có khi không còn tác dụng, đặt tiêu điểm bên ngoài khung hình, lại lợi dụng kỹ xảo hoặc ham thích ống kính lấy nét yếu, kính lọc loạn xạ, hoặc không dùng ống kính mà chỉ dùng bản kim loại đục lỗ để chụp hình, chơi đùa để hình ảnh trở nên ấn tượng, phóng đại cảm giác kích thích của ánh sáng và sắc thái, không có hình tượng, về đề tài thì từ bỏ bầu không khí hội họa cổ điển hàm chứa đặc điểm điển cố. Những điều này đều là đặc trưng của nhiếp ảnh chủ nghĩa ấn tượng.

Sau sự xuất hiện của quan niệm thẩm mỹ chủ nghĩa ấn tượng, tiêu chuẩn nghệ thuật truyền thống đã bị phá vỡ. Đây là theo xã hội thay đổi mà thay đổi, hình thái xã hội nhân loại do mảnh đất truyền thống nuôi dưỡng đến thời tập trung công nghiệp, thành thị hóa thì thay đổi, quan niệm của con người thay đổi, theo quan niệm cá nhân tự do mà mặc sức vận dụng, các quan niệm thẩm mỹ nhiếp ảnh xuất hiện với thẩm mỹ truyền thống có sự khác nhau, dẫn đến xuất hiện hình thái xã hội tương ứng với quan niệm mới, càng ngày càng khiến nhiếp ảnh bị cải biến, càng thêm nhiếp ảnh hóa, càng thêm trực tiếp, càng thêm biểu hiện thực tế như thật của cuộc sống xã hội, chụp ảnh càng thêm trực tiếp là tạo nên đỉnh cao của thời đại, do đó xuất hiện thêm nhiều trường phái nhiếp ảnh, nhiếp ảnh ngay lập tức tham gia vào lĩnh vực truyền thông, nhiếp ảnh tin tức, nhiếp ảnh chuyên đề, thực sự đã xuất hiện, các loại này đều sáng tác trên trọng điểm là đột xuất, là quyết định trong nháy mắt. Những hình thức chụp ảnh này cũng là một phần mở rộng của nhiếp ảnh chủ nghĩa tự nhiên ban đầu.

Quan niệm của con người tiếp tục không ngừng thay đổi theo những thay đổi của thời đại, từ công nghiệp hóa, thương nghiệp hóa đến công nghệ hóa, lĩnh vực nhiếp ảnh cũng phát triển với quan niệm của con người và thời đại. Trường phái “nhiếp ảnh đương đại” xuất hiện, trải qua một giai đoạn thí nghiệm trong xã hội mà bắt đầu lưu hành, chẳng hạn như “nhiếp ảnh chủ nghĩa siêu hiện thực”, “nhiếp ảnh chủ nghĩa trừu tượng”, v.v. Những thể loại nhiếp ảnh này biểu hiện hình thức là một loại tư duy ảo tưởng không có chủ ý thức, nhiếp ảnh gia thái quá và biểu đạt sự vật theo suy tưởng chủ quan. Nhiếp ảnh chủ nghĩa trừu tượng chủ yếu biểu hiện trong khung hình không có đối tượng cụ thể mà có thể được nhận ra ngay, chỉ có ít đường nét, hình dạng, sắc khối, ảnh điệu chỉ là tập hợp. Ngay cả khi có một đối tượng, nó vẫn không phải là tái hiện chân thực của đối tượng,  với đối tượng có ý nghĩa biến hình, thì sẽ không rõ ràng, đối tượng và ý sẽ có hiệu quả ngoài mong muốn. Đặc trưng của nhiếp ảnh chủ nghĩa siêu hiện thực là dùng cách chụp trực tiếp hoặc cách cộng ảnh để biểu đạt ra cảnh giới tự huyễn, cũng là thông qua các chi tiết thực tế và rõ ràng nhất mà biểu đạt, biểu hiện hoạt động hạ ý thức của con người, linh cảm ngẫu nhiên, tâm lý biến thái và mộng ảo, có màu sắc vô lý. Một loại siêu hiện thực là chủ nghĩa Dada (Dadaism) và nhiếp ảnh Montage (Photomontage), nhưng vì Dadaism không có quy củ, không logic, hư vô mờ mịt, không ai hiểu rõ, thậm chí nhiều điều vô lý phản đạo đức, nên nó mau chóng biến mất. Nhiếp ảnh Montage là dùng các ảnh nội dung khác nhau để chồng lên nhau để phóng đại diện tích ảnh. Bởi vì lực tưởng tượng nơi người hiện đại có tính thực dụng mạnh mẽ, nó được sử dụng rộng rãi trong thiết kế quảng cáo và sản xuất điện ảnh và truyền hình ngày nay. Họ biểu hiện nhiều lý niệm tư duy chủ quan vào trong nghệ thuật. Sự xuất hiện của các thể loại này là một sự phản ánh hình thái ý thức của con người khi xã hội thay đổi.

Quan niệm thẩm mỹ của nhiếp ảnh hiện đại là bắt nguồn từ sự xuất hiện và phát triển của nhiếp ảnh chủ nghĩa ấn tượng, những ý thức hiện đại này nhận được từ công nghiệp, là do ảnh hưởng của khoa học kỹ thuật phát triển, kiến trúc hiện đại hóa và yêu cầu cải biến hoàn cảnh là nét khái quát, hình thức nghệ thuật đòi hỏi tinh luyện và đơn giản hóa là để tương thích với nó, và hơn nữa tốc độ vận chuyển cơ khí,  sức lực, hiệu suất, vv… những yếu tố này đối với thị giác mà nói là các nhân tố tương đối trừu tượng. Do đó, thời đại càng công nghiệp hóa và công nghệ hóa, quan niệm thẩm mỹ của nhân loại càng ngày càng cách xa với quan niệm truyền thống.

3. Tiêu chuẩn thẩm mỹ truyền thống đối với nhân loại không bao giờ kết thúc.

Thời đại điện tử ngày nay, nhiếp ảnh đương đại đạt đến điểm hưng thịnh, sự xuất hiện của kỹ thuật nhiếp ảnh phim màu đã tạo ra ngành công nghiệp phim nhựa, nhiếp ảnh thương mại phát đạt phồn thịnh, nhiếp ảnh trải qua đại chúng hóa trở thành một loại hành vi phổ biến. Đối mặt với sự phổ biến kỹ thuật toàn cầu của nó là một khảo nghiệm lớn đối với quan niệm thẩm mỹ truyền thống của nhiếp ảnh.  Đến nay, các trường phái qua 180 năm nội tại tương đấu phát triển, đề tài đi theo trường phái truyền thống thuần mỹ họa ý, từ bỏ xấu xí dung tục, lý tính bình ổn hòa hợp với hình thức; cho đến tư duy siêu hiện thực mất lý tính, trừu tượng quỷ dị, đã cho thấy hình thái ý thức của nhân loại có chuyển biến rất lớn. Ngày nay, quan niệm hình hình sắc sắc của con người bị phân định rối loạn, chúng ta nên quay trở lại và tái khám phá nguồn gốc quan niệm thẩm mỹ nguyên thủy để giải thích khái niệm thẩm mỹ của nhiếp ảnh, mục đích cuối cùng là trên cơ điểm thẩm mỹ truyền thống mà quy chính. Có người nói rằng: Nghệ thuật cũng có quá trình thành trụ hoại. Như vậy con đường nghệ thuật đến nay không còn biết đến nguyên lý phát triển này, không còn hướng đến mục đích giáo hóa đạo đức nhân loại, để quay trở lại, phục hồi khả năng ban đầu giúp cho nhân tâm yên ổn, thuần thiện thuần mỹ sẽ là điều cần cải biến quan trọng nhất.

Trong thực tế, bất kể nhiếp ảnh hiện đại phát triển như thế nào, tư duy của con người thay đổi theo thời đại, nhiếp ảnh biểu hiện ra nhiều loại hình thức khác nhau, lịch sử nhiếp ảnh 180 năm luôn luôn có một dòng kết nối với nhiếp ảnh ban đầu, là cơ sở hội họa cổ điển – căn cơ thẩm mỹ nhiếp ảnh chưa bao giờ bị mất đi. Con người làm nên những quy phạm nghệ thuật thị giác này để lập nên các khóa học cơ sở nơi trường lớp, việc này có lực ảnh hưởng nhất đối với tư tưởng nhiếp ảnh, quy phạm tiêu chuẩn của thế giới. Nó có nguồn gốc từ nghệ thuật cổ điển, âm nhạc cổ điển, và khái niệm lý giải về thẩm mỹ chân chánh truyền thống của nhân loại, là có tính logic và tư duy biện chứng. Nguyên nhân tạo nên lý niệm thẩm mỹ truyền thống là tạo hóa truyền cấp lý niệm thẩm mỹ truyền thống cho nhân loại, làm sao nó có thể biến mất được vì những thay đổi trong kỷ nguyên công nghiệp khoa học? Nó là một bộ phận tồn tại của đời sống con người. Cho đến nay, một số tổ chức nhiếp ảnh có ảnh hưởng nhất thế giới, theo dòng khởi thủy kéo dài liên tục từ một trăm năm trước đã có lí niệm mỹ thuật hội họa truyền thống, quy phạm biểu hiện tiêu chuẩn nghệ thuật, vì vậy mà tổ chức nhiếp ảnh thuần nghệ thuật được người ta công nhận. Giới điện ảnh cũng có lực ảnh hưởng mạnh mẽ đến tư tưởng nhiếp ảnh bình ổn. Về nhiếp ảnh trong điện ảnh thì có một số ít, đa số thủy chung vẫn đi theo biểu hiện nghiêm cách tiêu chuẩn lí luận thẩm mỹ truyền thống, tuy nhiên chịu sự ảnh hưởng của trường phái hiện đại, song cũng không thay đổi nhiều. Đây cũng là lý niệm tư duy thẩm mỹ mà con người không bao giờ có thể xóa được – lý niệm tư duy truyền thống của nhân loại.

Khái niệm hình thức thẩm mỹ của truyền thống là lý tính, bình ổn, hài hòa, có tính logic và mối quan hệ biện chứng, tác phẩm yêu cầu so với hiện thực sinh hoạt là cao hơn, mạnh mẽ hơn, hoàn mỹ hơn, tập trung hơn, điển hình hơn, lý tưởng hơn, và lý niệm thẩm mỹ có giá trị cao, có ý nghĩa giáo hóa đạo đức, khiến cho con người sản sinh hình thức chánh niệm đứng đắn nghiêm trang. Ngày nay, ngày càng nhiều người nghĩ rằng vấn đề cơ bản của bố cục thẩm mỹ không chỉ là vẻ đẹp của hình ảnh, mà còn là một loạt các vấn đề ảnh hưởng đến xã hội loài người, như đạo đức con người, lý niệm văn hóa, phương thức tư duy là một vấn đề ảnh hưởng mạnh mẽ đối với xã hội nhân loại.

Tuy nhiên, lý luận về hình thức thẩm mỹ của nhân loại này chỉ được bàn luận bên trong các bức tường học viện ngày nay. Tại phạm vi hoạt động của nhiếp ảnh phổ biến của thế giới đã quên, và một số người thậm chí không biết rằng nhiếp ảnh là một môn nghệ thuật có quy phạm khái niệm lý luận. Những lý luận này đã hơn một trăm năm được ngoan cường duy trì qua nhiều thế hệ đấu tranh khốc liệt của cái gọi là tiến bộ trong xã hội, cũng để trợ giúp cho khái niệm thị giác chân chính của tư duy nhân loại.

Trên đây nói về con đường thay đổi chủ yếu của sự chuyển đổi khái niệm nhiếp ảnh trong sự phát triển của nhiếp ảnh.

Sau đây là lịch sử phát triển của nhiếp ảnh với nguồn gốc xuất hiện của các trường phái và nét đặc trưng chuyển đổi hình thức của nghệ thuật nhiếp ảnh. Và giới thiệu khái niệm của một số thể loại nhiếp ảnh để phân biệt nghĩa bề mặt với ý nghĩa nội hàm chân chánh của nó.

Hết phần 2

Tác giả: Lý Na

Nguồn: Chánh Kiến

Biên dịch: Epoch Times Tiếng Việt

Xem tiếp: Tổng quan về lịch sử nhiếp ảnh và chuyển đổi các khái niệm nghệ thuật nhiếp ảnh (Phần 3)